ԵՐԵՎԱՆ, 18 ՀՈՒՆՎԱՐԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Մարդու հոգեբանության իսկական գիտակ լեհ կոմպոզիտոր և դիրիժոր Քշիշտոֆ Պենդերեցկին գիտի, թե ինչպես կարելի է երաժշտության միջոցով հուզել մարդկանց: Երաժշտության մեջ տարբեր հնարքներ օգտագործող, հայկական ծագում ունեցող Պենդերեցկիին հաջողվեց հուզել անգամ հայ հանդիսատեսին: «Քշիշտոֆ Պենդերեցկու օրերը Հայաստանում» տոնական միջոցառումների շրջանակում «20-րդ դարի Բեթհովենը» շուրջ 6 օր Հայաստանում էր: Փառատոնային օրերի ընթացքում Հայաստանում մեծարեցին 80-ամյա կոմպոզիտորին` շնորհավորելով մաեստրոյին հոբելյանի կապակցությամբ: Հայաստանի կոմպոզիտորների և երաժշտագետների միության նորանշանակ պատվավոր անդամն այս տարի Հայաստանից Լեհաստան կտանի հույզերի և տպավորությունների հսկայական «զամբյուղ»: «Արմենպրես»-ի թղթակիցն անվանի արվեստագետի հետ զրուցել է նրա տպավորությունների, հայ տատիկի, Արամ Խաչատրյանի հետ հանդիպման և այլ հարցերի շուրջ:

-Մաեստրո Պենդերեցկի, նախ կցանկանայի շնորհակալություն հայտնել հարցազրույցի հրավերը չմերժելու համար: «Արմենպրես»-ի խմբագրակազմի անունից շնորհավորում եմ Ձեր 80-ամյա հոբելյանը: Երբ Դուք եկաք Հայաստան, ասացիք, որ ուրախ եք տուն վերադառնալ: Դուք Ձեզ հայ զգո՞ւմ եք:

-Ոչ, որովհետև ես հավանաբար հայ եմ ընդամենը 18 տոկոսով: Տատիկս հայ ծնողներ ուներ, բայց, ցավոք, մենք տատիկի հետ տարբեր քաղաքներում էինք ապրում: Նրա ընտանիքը հայեր էին, Սպահանից 19-րդ դարում եկել էին Լեհաստան` որոշակի խնդիրների պատճառով:

-Գիտեմ, որ Ձեր տատիկի հետ անգամ հայկական եկեղեցի եք գնացել:

-Այո, հիշում եմ, որ շատ փոքր էի, և մենք գնացինք Կրակովի հայկական եկեղեցի: Շատ տպավորիչ օր էր:

-Նա որևէ բան պատմե՞լ է Ձեզ Հայաստանի և հայերի մասին:

-Ոչ, որովհետև երբևէ Հայաստանում չի եղել, այլ Իրանում է ապրել: Նա ուրիշ կենսագրական ուներ:

-Գիտեմ, որ Հայոց Ցեղասպանության 100-ամյակին նվիրված ստեղծագործություն եք գրում: Ի՞նչ եք կարծում` ե՞րբ այն կավարտեք:

-Չգիտեմ, որովհետև մտածում եմ դրա մասին: Գիտեմ, որ հաջորդ տարի սպասվում են համերգներ, որոնց ընթացքում այն պետք է հնչի: Գործը հիմնված է լինելու սաղմոսների վրա: Ստեփան Ռոստոմյանը տվել է ինձ հայակական տեքստեր: Իհարկե, ես հայերեն չեմ հասկանում, բայց Կրակովում հայերենի մասնագետ կա, որը կօգնի ինձ: Ժամանակ դեռ կա. այժմ զբաղվում եմ մի քանի այլ ստեղծագործություններով, կարծում եմ` այս տարվա երկրորդ կեսին կսկսեմ աշխատել:

-«Քշիշտոֆ Պենդերեցկու օրեր Հայաստանում» փառատոնը մոտեցավ իր ավարտին: Ի՞նչ կարծիք ունեք այս տարվա փառատոնի մասին: Գո՞հ եք արդյոք կատարած աշխատանքից:

-Սա արդեն երրորդ փառատոնն  է, որին ես մասնակցում եմ: Երրորդ անգամ եմ Հայաստանում, սակայն կարծում եմ, որ այս տարվա փառատոնը լավագույնն էր: Հանդիսատեսը շատ լավն է, կատարողական արվեստի մակարդակը` հիասքանչ: Այստեղ նվագեցին իմ ստեղծագործություններից շատերը, ելույթ ունեցան շատ կատարողներ, բայց Սոնա Հովհաննիսյանի «Հովեր» երգչախումբը լավագույնն է: Ստեղծագործություններից մեկը, որ կատարեց «Հովերը», մի անգամ հնչել էր անգլիացի երգիչների կողմից, և շատ վատ էր կատարվել: Հիշում եմ, որ դա մոտ 20-30 տարի առաջ էր: Ես այդ գործին այլևս չէի վերադարձել, և այսօր ես գտա ֆանտաստիկ կատարում: Նման ձևով այս գործը չէր կատարվել երբևէ:

-Տարիներ առաջ Դուք հանդիպեցիք կոմպոզիտոր Արամ Խաչատրյանի հետ: Նրա հետ հանդիպումը ինչ-որ բան փոխե՞ց Ձեր կյանքում: Դուք հաճա՞խ եք հանդիպել մեծանուն կոմպոզիտորի հետ:

-Մենք մեկ անգամ չէ, որ հանդիպել ենք: Ես սովորություն ունեի Ռուսաստան գնալ 1960-ականներին, և հաճախ եմ նրան տեսել: Հետո նա եկավ Լեհաստան` մասնակցելու երաժշտական փառատոնի: Հասավ Կրակով, այցելեց մեզ, մեր տանը միասին ընթրեցինք: Շատ հիանալի անձնավորություն էր, ես նրան շատ էի սիրում: Շատ ազնիվ, ընկերասեր մարդ էր: Գիտեք, ես նրա երաժշտությունն էլ լավ գիտեմ, որովհետև տարիներ առաջ նվագում էի նրա Ջութակի կոնցերտը:

-Ձեր գործերը մշտապես խորը հուզական ազդեցություն են ունենում մարդկանց վրա: Ի՞նչ եք Դուք ցանկանում անել` ալեկոծելով մարդկային զգացմունքները: Ո՞րն է Ձեր նպատակը:

-Ինձ համար երաժշտությունը ուրիշ մարդկանց հետ հաղորդակցվելու միջոց է: Ես գրում եմ երաժշտություն, որը հաճախ հաղորդակցվելու վերացական ձևն է: Ես միշտ նկատում եմ, որ իմ երաժշտությունը հուզում է մարդկանց: Օրինակ` կամերային երաժշտության երեկոյի ընթացքում ես տեսա, թե ինչպես են մարդիկ արտասվում: Նշանակում է, որ երաժշտությունը կարևոր է նրանց համար: Նրանք հասկանում են երաժշտությունը, զգում են այն, ինչ կոմպոզիտորն է ցանկանում ասել: Կոմպոզիտորի համար շատ կարևոր է, երբ մարդիկ հասկանում են նրա երաժշտությունը:

-Մաեստրո, ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի մրցանակին արժանացած Ձեր Threnody to the Victims of Hirosima ստեղծագործությունը հենց այդպիսին է` ստիպում է մարդկանց հուզվել: Հետաքրքիր է` ի՞նչ էիք զգում այս գլուխգործոցը ստեղծելիս:

-1950-ականներին էի այն պատրաստել. այդ ժամանակ էլեկտրոնային ստուդիայում էի աշխատում: Այդ տարիներն ինձ համար շատ կարևոր էին, քանի որ էլեկտրոնային երաժշտության շնորհիվ ես բացահայտեցի երաժշտական այլ ժանրեր: Ստուդիան փոխեց իմ երաժշտությունը: Այդ ժամանակ ես «Հիրոսիման» գրեցի: Սկզբում մի վերացական հատված ստեղծվեց, և երբ այն կատարվեց, հասկացա, որ այն փոքրիկ հատվածից ավելին է: Հետո, ավարտելով գործը` այն ձոնեցի Հիրոսիմայի զոհերի հիշատակին:

-Դուք մի շարք ստեղծագործություններ ունեք կրոնական թեմայով: Ի՞նչ է Ձեզ համար կրոնը:

-Կրոնը շատ կարևոր էր, երբ ես երեխա էի, ես գնում է եկեղեցի, ունեի շատ կրոնապաշտ ընտանիք: Այնուհետև, պատերազմից հետո, կրոնը դարձավ ավելի կարևոր` այն աջակցում էր մարդկանց: Ժամանակները փոխվել են: Այսօր եկեղեցի այդքան էլ շատ չեն գնում, ինչպես նախկինում: Այն փոքր-ինչ ավելի վերացական է դարձել: Ես մինչև հիմա հավատում եմ, բայց այնպես չէ, ինչպես հավատում էի երիտասարդ հասակում:

-Մաեստրո, Ձեր մասին բազմաթիվ ֆիլմեր են նկարահանվել: Ինչո՞վ է յուրահատուկ «Լաբիրինթոսի արահետներով» կինոնկարը, որը ցուցադրվեց Հայաստանում:

-Ֆիլմը նկարահանել է գերմանական հեռուստաընկերությունը` 80-ամյակիս կապակցությամբ: Նկարահանել սկսել են երկու տարի առաջ: Հատկապես շատ կադրեր կան արված իմ պարտեզում: Հավանաբար գիտեք, որ ես մեծ պարտեզ ունեմ, ծառերի մեծ հավաքածու, որը, կարծում եմ, ամենամեծն է ամբողջ Արևելյան Եվրոպայի տարածքում: Շատ հետաքրքիր ֆիլմ է:

-Տեղյակ եմ, որ հայկական կողմը ևս ֆիլմ է նկարահանում Ձեր մասին:

-Այո, այժմ հարցազրույցներ եմ տալիս, նկարահանում են ինձ, համերգներն են նկարում, բայց չգիտեմ` ի՞նչ է լինելու

-Հայաստան կրկին կվերադառնա՞ք:

-Այո, կարծում եմ` հենց հաջորդ տարի: Հայաստանը շատ երաժշտական երկիր է : Այստեղ երաժշտության ոլորտի մակարդակն ավելի բարձր է, քան շատ երկրներում: Կարծում եմ, որ հաճույքով կվերադառնամ:

Լեհ կոմպոզիտոր և դիրիժոր Քշիշտոֆ Պենդերեցկին ծնվել է 1933 թվականին: Հայտնի է, որ նրա նախնիները եղել են լեհեր, ուկրաինացիներ, գերմանացիներ և հայեր: Հայաստան այցի ժամանակ նա հայտարարել է, որ երջանիկ է վերադառնալ տուն: Քշիշտոֆ Պենդերեցկին երեք անգամ արժանացել է «Գրեմի» մրցանակի: Բազմաթիվ այլ մրցանակների դափնեկիր է: Պատվավոր դոկտորի և պրոֆեսորի կոչումներ է ստացել բազմաթիվ հաստատություններից: ՀՀ նախագահ Սերժ Սարգսյանի հրամանագրով 2013-ի նոյեմբերին Քշիշտոֆ Պենդերեցկին հոբելյանի կապակցությամբ պարգևատրվել է «Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար» 1-ին աստիճանի մեդալով: Պարգևը մեծանուն կոմպոզիտորին է հանձնել ՀՀ մշակույթի նախարար Հասմիկ Պողոսյանը: «Պենդերեցկու օրերը Հայաստանում» միջոցառումների շարքը մեր երկրում անցկացվեց հունվարի 13-ից 17-ը: Փառատոնային բոլոր օրերը լի էին տոնական միջոցառումներով, որոնց ընթացքում հնչեցին Պենդերեցկու յուրօրինակ գործերը:

Հարցազրույցը` Ռոզա Գրիգորյանի

Լուսանկարները` Արթուր Հարությունյանի