Պատմական հիշողության մանիպուլյացիան, Ադրբեջանի երկակի ստանդարտներն ու ֆաշիզմի վերակենդանացումը

ԵՐԵՎԱՆ, 1 ՀՈՒԼԻՍԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Ռուսաստանի ժուռնալիստների միության անդամ, «Мир Кавказа» միջազգային հետազոտությունների կենտրոնի տնօրեն և գիտական ղեկավար Մաքսիմ Վասկովը Ադրբեջանի հայատյաց քաղաքականության և երկրում ֆաշիզմի վերակենդանացման մասին ծավալուն հոդված է հրապարակել: «Արմենպրես»-ի փոխանցմամբ՝ հոդվածը տեղադրվել է ՌԴ ուժային կառույցներին պատկանող News Front լրատվական գործակալության կայքում:

Հեղինակը նշում է, որ Ադրբեջանի Հանրապետության գոյության ողջ ընթացքում հայատյաց քաղաքականության սերմանումը, որը սկզբունքորեն նույնական է ռասիզմին, հանդիսանում է ադրբեջանական ներքին քաղաքականության հիմքը:

«Մենք՝ ռուսներս, այդ, ըստ էության, տեղեկատվական պատերազմի դրսևորումները տեսնում ենք նաև մեր քաղաքացիների նկատմամբ, որոնց, նույնիսկ հայկականին մի փոքր նման ազգանուն ունենալու համար շատ կոպիտ և խտրական ձևով չեն թողնում Ադրբեջան»,- գրել է Վասկովը:

Լրագրողը նշում է, որ Հայաստանի դեմ Ադրբեջանի վարած տեղեկատվական պատերազմի կարևոր տարրը պատմական հիշողության մանիպուլյացիան է:

«Հայրենական մեծ պատերազմում հաղթանակի տոնի նախօրեին Ադրբեջան նախագահ Իլհամ Ալիևը ՏԱՍՍ-ի գլխավոր տնօրենի առաջին տեղակալ Միխայիլ Գուսմանին տված հարցազրույցում հերթական անգամ փորձել է ռասիզմ և հակահայ թեզեր քարոզել՝ միակողմանի տեղեկատվություն ներկայացնելու միջոցով: Նյութն իր բովանդակությամբ, ինչպես պատասխանների, այնպես էլ հարցերի առումով, միակողմանի բնույթ է կրում և ներկայացնում է փաստերի խեղաթյուրում, որն ակնհայտորեն միտված է Ադրբեջանի դրական իմիջի ստեղծմանը և դրան հակառակ՝ Հայաստանի ու հայերի ծայրահեղ բացասական կերպարի ձևավորմանը»,- նշել է լրագրողը:

Վասկովը հոդվածում հռետորական հարց է տվել, թե ուրիշ ինչ կարելի էր սպասել այդ հարցազրույցից, երբ հարցազրույց վերցնողը Ադրբեջանի երեք շքանշանի ասպետ է, որը հարցազրույց է վերցնում Ադրբեջանի նախագահից, ընդ որում ՝ Հայաստանին վերաբերող թեմայով։

ՏԱՍՍ-ին տված հարցազրույցում նկատելի են նաև Ադրբեջանի երկակի ստանդարտները:

«Ադրբեջանի նախագահը քննադատում է որոշ երկրներում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին նվիրված հուշարձանների նկատմամբ վանդալիզմի դրսևորումները, սակայն համեստորեն լռում է այն մասին, թե Հայրենական մեծ պատերազմի հերոսներին նվիրված քանի հուշարձան է ոչնչացվել Ադրբեջանի տարածքում միայն այն պատճառով, որ դրանք նվիրված են եղել հայ հերոսների հիշատակին»,- գրել է Վասկովը:

Դեռևս 1988թ. Կիրովաբադում ապամոնտաժվել և քանդվել է Խորհրդային Միության կրկնակի հերոս, մարշալ Հովհաննես Բաղրամյանի բրոնզե կիսանդրին։ Չարդախլու (Խաչիսար) գյուղի տարածքում, որտեղ ծնվել են երկու մարշալներ Հովհաննես Բաղրամյանը և Համազասպ Բաբաջանյանը, ավերվել է Բաղրամյանի հայրական տունը, որը վերածվել էր թանգարանի, իսկ մարշալի կիսանդրին ապամոնտաժվել և փոխարինվել է ադրբեջանական աշուղի հուշարձանով: Արցախի այս հայկական գյուղում ադրբեջանցիների կողմից ոչնչացվել է բացարձակապես ամենը, ինչ հիշեցնում էր երկու մարշալների, տասնյակ գեներալների և այլ բարձրաստիճան զինվորականների մասին։

1988 թվականին Շուշիում ադրբեջանցիների կողմից ավերվել է նաև Խորհրդային Միության կրկնակի հերոս, օդաչու Նելսոն Ստեփանյանի հուշարձանը: Նույն ճակատագրին են արժանացել նաև ժամանակակից Ադրբեջանի տարածքում գտնվող բազմաթիվ այլ հուշարձաններ, որոնք իրենց մեջ ընդհանուր հիշողություն էին պարունակում Հայրենական մեծ պատերազմի մասին և այսպես թե այնպես կապված էին հայերի հետ։ Լրագրողը նշում է, որ ադրբեջանական գործող իշխանությունը ոչ միայն չի քննադատում նման վանդալիզմը, այլև շարունակում է պատմությունը խեղաթյուրել դասագրքերի և ԶԼՄ-ների միջոցով։

Ադրբեջանի նախագահի հետ հարցազրույցի ընթացքում ՏԱՍՍ-ի լրագրող Գուսմանը հարցնում է. «Որոշ երկրներում հուշարձաններ և հուշատախտակներ են կանգնեցնում ֆաշիստական գործունեություն ծավալած գործիչների հիշատակին», հաշվի առնելով Ադրբեջանի նախագահի՝ Գարեգին Նժդեհի նկատմամբ ունեցած ատելությունն ու խեղաթյուրված պատկերացումները, լրագրողը միտումնավոր է նման հարց տալիս, որպեսզի Ալիևը դարձյալ հնարավորություն ունենա հնչեցնել իր նախօրոք պատրաստված թեզերը:

Ինչպես և սպասվում էր՝ Ալիևը հարցին պատասխանելիս անդրադարձ է կատարում Գարեգին Նդժեհին և Երևանում նրա պատվին կանգնեցված հուշարձանին: Ադրբեջանի նախագահը որևէ կերպ չի հիշատակում գերմանական բանակի կազմում կռված Ադրբեջանական լեգիոնի և ֆաշիզմին աջակցած ադրբեջանցի գործիչների մասին, փոխարենը գերմանացիների հետ համագործակցելու առումով մեղադրանքներ է հնչեցնում Նժդեհի հասցեին, չնայած այն փաստին, որ չկան փաստական ապացույցներ գերմանական կողմի հետ Նդժեհի համագործակցության մասին: Գարեգին Նժդեհի մասին քննադատությունը հիմնված է միայն որոշ կցկտուր վկայությունների վրա, փոխարենը բազմաթիվ փաստական ապացույցներ կան Ադրբեջանի քաղաքական գործիչների և Երրորդ Ռեյխի համագործակցության մասին:

Գերմանական բանակի կազմում ադրբեջանական լեգիոնականներից է Աբդուրախման Ֆաթալիբեյլին, որը եղել է Կարմիր բանակի սպա, սակայն որին, պատերազմի ժամանակ գերի ընկնելուց հետո, իր կողմն է քաշել Ադրբեջանի առաջին հանրապետության հիմնադիրներից մեկը՝ նացիստների հետ ակտիվ համագործակցող Մամեդ Էմին Ռասուլզադեն: Կարմիր բանակի դեմ կռված Ռասուլզադեի հուշարձանը կանգնեցված է Ադրբեջանում, իսկ Ֆաթալիբեյլիի մասին ֆիլմ է նկարահանվել Ադրբեջանի առաջին հանրապետության 100-ամյակի շրջանակներում, որում գլխավոր դերերում Ֆաթալիբեյլիի հրամանատարության ներքո նացիստական զորքում կռված զինվորներն են, որոնք փառաբանում են նացիստական ռեժիմը: Ֆիլմում հպարտությամբ ընդգծվում է, որ Ադոլֆ Հիտլերն այնքան էլ չէր վստահում բոլոր լեգիոններին, բացի ադրբեջանականից:

«Ադրբեջանի ղեկավարության գործողությունների տրամաբանության մեջ ամբողջությամբ տեղավորվում է նաև 2009թ. Բաքվի 26 կոմիսարների հուշարձանը ապամոնտաժելու որոշումը։ Եթե մենք նայենք ադրբեջանական պատմության դասագրքերի բովանդակությանը, և այն, թե ինչպես է այնտեղ խոսվում ոչ միայն հայերի, այլև Ռուսաստանի և ռուսների մասին, միշտ այն համատեքստում, որ մենք օկուպանտ ենք և բռնարարներ, ապա ամեն ինչ իր տեղը կընկնի»,- նշել է լրագրողը:

Եզրափակելով հոդվածը, Վասկովը նշել է, որ Ադրբեջանը հիմա մի երկիր է, որտեղ ֆաշիստական կամակատարների հերոսացում է տեղի ունենում, Ադրբեջանում պետական քաղաքականությունը ռուսական կայսերական և խորհրդային անցյալի մասին հիշողությունն արմատախիլ անելն է, և ընթանում է պատմության համակարգված կեղծում։