Թուրքիան պետք է առերեսվի սեփական պատմությանը, Գերմանիան` կատարվածը կոչի Ցեղասպանություն. Բունդեսթագի թուրք պատգամավոր

ԵՐԵՎԱՆ, 13 ՄԱՐՏԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Գերմանիայի Դաշնային Հանրապետության «Դաշինք 90/Կանաչներ» կուսակցության նախաձեռնությամբ Հայոց ցեղասպանության 100-րդ տարելիցին նվիրված քննարկում տեղի կունենա Բունդեսթագում, որի արդյունքները կամփոփվեն նոր բանաձևում: Քննարկման նախապատրաստության շրջանակներում Հայաստանում է Կանաչների կուսակցության համանախագահ Ջեմ Օզդեմիրի գլխավորած պատվիրակությունը: «Արմենպրես»-ը ներկայացնում է բացառիկ հարցազրույց` Բունդեսթագի պատգամավոր պարոն Օզդեմիրի հետ` Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման հարցի վերաբերյալ:

-Պարո´ն Օզդեմիր, այցի շրջանականերում եղել եք Ծիծեռնակաբերդի հուշահամալիրում և հարգանքի տուրք մատուցել Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակին: Ի՞նչ տպավորություններով վերադարձաք հուշահամալիրից:

-Այնքան շատ աղբյուրներ կան, որ ապացուցում են, որ մենք` գերմանացիներս, դժբախտաբար, ներգրավված ենք եղել ցեղասպանության գործընթացում` որպես Օսմանյան կայսրության դաշնակից: Ուստի կարծում եմ, որ Գերմանիան, որպես հայերի ցեղասպանության մեջ իր մասնաբաժինն ունեցող երկիր, պետք է բացահայտ անդրադառնա այդ հարցին: Որպես Հայաստանի և Թուրքիայի բարեկամ երկիր` մենք պետք է աջակցենք հայ-թուրքական փակ սահմանի բացմանը: Որպես երկու երկրների բարեկամ երկիր` մենք պետք է ջանքեր գործադրենք, որ հայ-թուրքական հարաբերությունները դառնան այնպիսին, ինչպիսին այսօր Ֆրանսիայի և Գերմանիայի կամ Լեհաստանի և Գերմանիայի հարաբերություններն են: Իհարկե, դրան հասնելու նախապայմաններից մեկն էլ այն է, որ յուրաքանչյուր երկիր պետք է առերեսվի իր պատմության մութ էջերին, և դա ճշմարիտ է նաև Թուրքիայի համար:

-Որպես թուրքական արմատներ ունեցող գերմանացի քաղաքական գործիչ, ի՞նչ եք կարծում` ի՞նչ քայլեր պետք է թուրքական կառավարությունը ձեռնարկի Հայոց ցեղասպանության իրականացման հարցում լիակատար պատասխանատվություն ստանձնելու համար:

-Մեր պատվիրակության կազմում ինձնից բացի թուրքական ծագում ունեցող ևս մեկ պատգամավոր կա: Մեր այցը ցույց է տալիս, որ Գերմանիայում բնակվող թուրքերը, վայելելով այդ երկրի ընձեռած ազատությունները, տեսնում են, որ Գերմանիան իր պատմությանն առերեսվելու հարցում այլ տարբերակ է ընտրել: Դա հեշտ գործընթաց չի եղել, սակայն Գերմանիան դրանից չի թուլացել: Հակառակը, Գերմանիայի ուժը կայանում է նաև նրանում, որ նա կարողացել է լուծել իր պատմության մութ էջերը: Նշելով այս ամենը` ես կցանականայի, որ Թուրքիան ընդունի, որ Հայոց ցեղասպանության հետևանքով ինքը նույնպես շատ բան է կորցրել: Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտում ինձ ամենից շատ տպավորեցին ապրիլի 24-ին համակենտրոնացման ճամբարներ տարված և սպանված մտավորականների լուսանկարները: Այդ մարդիկ ժամանակին Ստամբուլի մտավորականությունն են կազմել: Կոմիտասը ոչ միայն հայ կոմպոզիտոր և երաժիշտ է եղել, այլև Օսմանյան կայսրության հպատակ: Ուստի դա նաև Օսմանյան կայսրության կորուստն էր: Ինչպես Հրանտ Դինքն է ասել. «Եթե հայերը դեռ կենդանի լինեին, Վան քաղաքը Արևելյան Թուրքիայի Փարիզը կլիներ»: Ես կարծում եմ, որ դասագրքերում, թուրքական հասարակական շրջանակներում պետք է քննարկում ծավալել այս հարցի շուրջ և համոզված եմ, որ դա օգտակար կլինի:

Հայաստանի հետ սահմանի բացումը ևս քայլ առաջ կլինի: Սահմանի բացումը բխում է երկու երկների շահերից: Մենք այս հարցը քննարկել ենք նաև Նախագահ Սերժ Սարգասյանի հետ: Ցավոք սրտի, այնքան շատ բաց թողնված հնարավորություններ կան: Դա բխում է նաև Թուրքիայի շահերից, քանզի բաց սահմանի դեպքում կթուլանա միջամտությունը երրորդ երկրների կողմից: Եթե Թուրքիան չի ցանկանում ռուս զինվորներին տեսնել իր սահմանին, այդ հարցում հաջողության հասնելու քայլերից մեկն էլ սահմանի բացումն է և նորմալ հարաբերությունների հաստատումը Հայաստանի հետ: Ես հույս ունեմ, որ եթե մի օր այդ սահմանը բացվի, այն կկոչվի «Հրանտ Դինքի սահման»:

-Գիտեմ, որ Ձեր կուսակցությունը Բունդեսթագում բարձրացրել է Հայոց ցեղասպանության ոգեկոչման արարողությունների անցկացման հարցը: Ի՞նչ միջոցառումներ են ծրագրված գերմանական խորհրդարանում Հայոց ցեղասպանության տարելիցի տարում:

-Ապրիլի 24-ին Բունդեսթագում մենք բանավեճ կունենանք Հայոց ցեղասպանության թեմայով, որին կմասնակցեն խորհրդարանական բոլոր խմբակցությունները: Ես կխոսեմ Կանաչների կուսակցության խմբակցության անունից: Որից հետո բոլոր արդյունքները կփոխանցվեն Արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողով, որից հետո մեկ միասնական բանաձև կկազմվի: Ուստի գերմանական Բունդեսթագը, կառավարությունից անկախ, կարևոր ուղերձ ունի հղելու: Այս փաստաթուղթը կլինի 2005 թվականին ընդունված բանաձևի շարունակությունը: Մենք անկեղծորեն կխոսենք 1915 թվականին տեղի ունեցած իրադարձությունների մասին և այն կկոչենք, ինչպես միջազգային հանրությունն է անվանում` ցեղասպանություն:

-Ինչպիսի՞ն է Ձեր վերաբերմունքը Գալիպոլիի հաղթանակի 100-րդ տարեդարձը ապրիլի 24-ին նշելու թուրքական կառավարության որոշման վերաբերյալ:

- Ես կարծում եմ, որ դա բաց թողնված ևս մեկ հնարավորություն էր: Հզոր քայլ կլիներ Թուրքիայի կողմից, եթե այդ օրը բացեր Հայաստանի հետ սահմանը: Դեռ մանկության տարիներից ես հիշում եմ, որ Չանաքքալեի ճակատամարտի հաղթանակը երբեք չի նշվել ապրիլի 24-ին: Ուստի ինչու այս տարի, անսպասելի կերպով, այն նշվում է այդ օրը: Սա շատ տարօրինակ է և անհարկի տարընկալումների տեղիք է տալիս:

Կան հարցեր, որոնք բարձրաձայնման կարիք ունեն: Թորոսյանի (Գալիպոլիի ճակատամարտի մասնակից էր նաև Օսմանյան կայսրության զորքերի հայազգի հրետանավոր, կապիտան Սարգիս Թորոսյանը-խմբ.) օրինակը ցույց է տալիս, որ հայերը կռվել են Օսմանյան կայսրության կողմից: Ինչը ցույց է տալիս, որ ճշմարիտ չեն այն պնդումները, թե ցեղասպանությունն իրականացնողները կարիք ունեին համոզվելու, որ հայերը չեն դավաճանի Օսմանյան կայսրությանը: Հայերը Օսմանյան կայսրության լավ քաղաքացիներ են եղել, և նրանց մի մասը ծառայել է օսմանյան բանակում և իր կյանքը զոհել կայսրության համար: Ես կացնակայի, որ այս դեպքերի մասին թուրք ուսանողներն իմանային դասագրքերից:

-Ամփոփելով որն է ձեր կոչը 21-րդ դարում խնդիրների լուծման հարցում:

-Կարծում եմ, որ քսանմեկերորդ դարը չպետք է լինի փակ սահմանների, ռազմական ճանապարհով խնդիրները լուծելու դար: Եվրոպական միության ամենամեծ ձեռքբերումներից մեկն այն է, որ մենք բանակցում ենք: Այդ բանակցությունները գիշերներ են տևում, սակայն վերջ ի վերջո համաձայնություն ենք գալիս: Միշտ չէ, որ այդ ամենը հեշտ է տրվում, սակայն մենք լուծումներ ենք գտնում: Սա շատ ավելի լավ է, քան պատերազմելը, որը նախորդ դարում հանգեցրեց Առաջին և Երկրորդ համաշխարհային աշխարհամարտերին: Ժամանակակից Ֆրանսիան և Գերմանիան այսօր հաղթահարել են այդ ամենը, և նույնը ես ցանկանում եմ տեսնել այստեղ: Համոզված եմ, որ դա միայն ժամանակի հարց է:

Սյունե Բարսեղյան, Արաքս Կասյան