Կառավարությունը ստիպված է աստիճանաբար փոխարինել շրջանառության հարկը. տնտեսագետ

ԵՐԵՎԱՆ, 14 ՀՈՒՆԻՍԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Հարկային ոլորտի բարեփոխումների շրջանակում Հայաստանում նախատեսվում է տնտեսական գործունեության մի շարք ոլորտների համար վերանայել շրջանառության հարկի դրույքաչափերը: Կառավարության առաջարկած այդ նախագիծն արդեն արժանացել է Ազգային ժողովի Տնտեսական հարցերի մշտական հանձնաժողովի հավանությանը և կներկայացվի խորհրդարանի լիագումար նիստի քննարկմանը: Ի՞նչ են ենթադրում այդ փոփոխությունները, ինչո՞ւ են այդքան կարևոր և ո՞ր ոլորտներին են առնչվում: Այս և հարակից հարցերին է նվիրված «Արմենպրես»-ի անդրադարձը: 

Ի՞նչ է սպասվում  

Նախագծով առաջարկվում է կրկնապատկել, մասնավորապես, առևտրական գործունեությամբ զբաղվող կազմակերպությունների, հանրային սննդի իրացման ոլորտում ներգրավված ընկերությունների, ինչպես նաև արտադրական ձեռնարկությունների շրջանառության հարկը: Առաջինի դեպքում այն նախատեսվում է դարձնել 10, երկրորդի՝ 12, երրորդի՝ 7 տոկոս: Ընդ որում, առևտրական ընկերությունները հնարավորություն կունենան ստանալու հարկային հետվճար՝ իրենց փաստաթղթավորված ծախսերի 9.5 տոկոսի չափով, բայց առնվազն շրջանառության 1 տոկոսի չափով: Հանրային սննդի կազմակերպման ոլորտում կարող է փոխհատուցվել ծախսերի 9 տոկոսը (շրջանառության 3.5 տոկոսից ոչ պակաս), իսկ արտադրական ձեռնարկությունները կարող են ակնկալել ծախսերի 5 տոկոսի փոխհատուցում:

Հարկ է նշել նաև, որ շրջանառության հարկի կիրառման սահմանաչափը նախատեսվում է թողնել անփոփոխ՝ տարեկան 115 մլն դրամ (մոտ 300 հազար դոլար): Այդ շեմը գերազանցելու դեպքում տնտեսվարողը կհարկվի կամ ավելացված արժեքի հարկով (ԱԱՀ), կամ շահութահարկով:    

Փոփոխություններով առաջարկվում են նաև մասնագիտական ​​ծառայություններ, ինչպես նաև նոտարական ու իրավաբանական ծառայություններ մատուցողների համար շրջանառության հարկը փոխարինել ԱԱՀ-ով: Նոր կարգի հաստատման դեպքում նշված ոլորտների ներկայացուցիչները հարկման հատուկ համակարգից անցում կկատարեն դեպի ընդհանուր համակարգ և 2025 թվականի հունվարի 1-ից կսկսեն հարկվել ԱԱՀ-ով:

Հարկային փոփոխություններ են նախատեսվում նաև շահումով խաղերի կազմակերպման ոլորտում: Մասնավորապես, առաջարկվում է 5 մլն դրամը գերազանցող շահման դեպքում եկամտային հարկի դրույքաչափը սահմանել 10 տոկոս, կգործի նաև հարկային գործակալի համակարգը: Մնացած բոլոր շահումների դեպքում կգործի հարկման՝ տարեկան կտրվածքով հաշվարկի մեթոդաբանությունը:

Ինչո՞ւ են կարևոր առաջարկվող փոփոխությունները 

Ըստ ամենայնի, շրջանառության հարկի հետ կապված խնդիրներն այնքան սուր են, որ դրանց անդրադարձել է նաև վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը՝ հայտարարելով, որ կառավարությունը մտադիր է հետագայում ընդհանրապես հրաժարվել այդ հարկատեսակից, որը, նրա ձևակերպմամբ, դեֆորմացնում է տնտեսությունը, հարկային համակարգը և ստեղծում է տնտեսական անառողջ միջավայր: Ինչո՞վ է պայմանավորված շրջանառության հարկի նման սարսափելի համբավը: Հենց այդ հարցով սկսեցինք մեր զրույցը Հայաստանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի «Ամբերդ» հետազոտական կենտրոնի փորձագետ Կամո Դավթյանի հետ:

Մինչ բուն թեմային անցնելը նա տեղին համարեց հիշեցնել, որ Հայաստանում գործում են հարկման ընդհանուր և հատուկ համակարգեր:

«Ընդհանուր համակարգի պարագայում կազմակերպությունները, անհատ ձեռնարկատերերն ու նոտարները հարկվում են ավելացված արժեքի հարկով և շահութահարկով: Իսկ հատուկ համակարգը փոխարինում է ընդհանուրին. շահութահարկը և ավելացված արժեքի հարկը փոխարինվում են շրջանառության հարկով, եթե տվյալ կազմակերպության տարեկան շրջանառությունը մինչև 115 մլն դրամ է: Այդ շեմի գերազանցման դեպքում հարկումը կատարվում է ավելացված արժեքի հարկի միջոցով: Ի դեպ, օրենքի նախագծում նշված ոլորտներում հիմա էլ կան կազմակերպություններ, որոնք հարկվում են ավելացված արժեքի հարկով, քանի որ նրանց շրջանառությունը գերազանցում է 115 միլիոն դրամը»,- հայտնեց մեր զրուցակիցը:

Կամո Դավթյանը գտնում է, որ առաջարկվող փոփոխություններն արդարացված են, քանի որ Հայաստանում շրջանառության հարկը մինչև այժմ առանձնապես չի ծառայել նպատակին:

«Հաճախ նպաստել է ստվերի ձևավորմանը: Մինչդեռ, ժամանակին շրջանառության հարկը ներդրվել է այն նպատակով, որ այդ հարկատեսակը տնտեսվարողներին հնարավորություն տա, տնտեսելով որոշակի գումար, զարգացնել իրենց բիզնեսը և որոշակի պահից սկսած անցնել ընդհանուր հարկատեսակներով հարկվելուն: Սակայն փորձը ցույց է տալիս, որ տնտեսվարող սուբյեկտների գերակշիռ մասը, կարծես, հակված չէ առաջնորդվելու այդ սկզբունքով: Շատերը ձգտում են տարբեր միջոցների կիրառմամբ մնալ սահմանված 115 միլիոն դրամի շրջանակում, որպեսզի հարկվեն շրջանառության հարկով: Այսինքն, շրջանառության հարկը դարձել է ոչ թե բիզնեսը զարգացնելու խթան, այլ զարգացումը զսպող գործոն»,- նկատեց նա:

Տնտեսագետը մանրամասնեց, որ գործող օրենսդրությամբ Հայաստանում ներկայումս շրջանառության հարկ են վճարում 10 կետերով սահմանված գործունեություն իրականացնող ոլորտային կազմակերպություններ, որոնցից միայն առևտրով և հանրային սննդի կազմակերպմամբ զբաղվող ընկերությունների դեպքում է կիրառվում շրջանառության հարկի դրույքաչափը նվազեցնելու դրույթը: Դա կատարվում է այն պարագայում, երբ նշված ոլորտների ընկերությունները փաստաթղթավորված ներկայացնում են իրենց ծախսերը: Փոփոխությունների ընդունման դեպքում նման հնարավորությունից կկարողանան օգտվել չորս ոլորտների ներկայացուցիչներ: 

Տեղին է նշել նաև, որ շրջանառության հարկի ընդհանուր դրույքաչափ սահմանված չէ. տնտեսական գործունեության տարբեր ոլորտներում գործում են հարկման տարբեր դրույքաչափեր, որոնք, ի դեպ, այս օրինագծով առաջարկվում է որոշ չափով ավելացնել:

Ինչի՞ կարող է դա հանգեցնել 

Կամո Դավթյանի կարծիքով՝ ստեղծված իրավիճակում կառավարությունը ստիպված է շրջանառության հարկը աստիճանաբար փոխարինել հարկման ընդհանուր համակարգով: Նա ընդգծեց, որ առաջարկվող փոփոխությունները չեն ենթադրում շրջանառության հարկի իսպառ վերացում: Այն պահպանվելու է, բայց կիրառվելու է որոշակի սահմանափակումներով: Մասնավորապես, առաջարկվում է սահմանափակել նոտարական, փաստաբանական ծառայություններ մատուցող և վիճակախաղերի կազմակերպմամբ զբաղվող ընկերությունների՝ շրջանառության հարկ վճարելու հնարավորությունները, ինչպես նաև որոշակի փոփոխություններ իրականացնել միկրոձեռնարկատիրության ոլորտի հարկման համակարգում:

Այդպիսով, առաջարկվող օրենսդրական նախաձեռնությունը միտված է նպաստելու գործարար միջավայրի բարելավմանը և տնտեսության զարգացմանը:

«Այն կարող է նպաստել տնտեսությունում ստվերի ծավալի նվազմանը և հարկային համակարգի կարևորագույն սկզբունքներից մեկի՝ հավասարության հաստատմանը: Այսինքն, չստացվի այնպես, որ ֆինանսական համանման ցուցանիշներ ունեցող կազմակերպությունները հարկվեն տարբեր դրույքաչափերով կամ հարկման տարբեր համակարգերում, այլ հարկային բեռը հավասարաչափ բաշխված լինի: Իմ պատկերացմամբ՝ այս դեպքում կա երկու տարբերակ՝ որոշակի փոփոխությունների միջոցով պահպանել շրջանառության հարկը և ծառայեցնել նախանշված նպատակին կամ պարզապես անցնել հարկման ընդհանուր համակարգի: Սակայն կուզենայի նշել, որ փոփոխությունը կարող է նաև բացասական հետևանք ունենալ և անդրադառնալ որոշ ոլորտներում աշխատող կազմակերպությունների գործունեությանը: Ամեն դեպքում՝ մակրոմակարդակում դրական սպասումներն ավելի մեծ են»,- գտնում է Կամո Դավթյանը:

Իսկ զարտուղիներ միշտ էլ կան 

Հարկման ընդհանուր համակարգն ընձեռո՞ւմ է պետությանը, հարկային մարմիններին մոլորեցնելու հնարավորություն:

«Կարծում եմ, նման տարբերակներ միշտ էլ կան: Պարզապես, հարկման ընդհանուր համակարգի դեպքում վերահսկելու հնարավորություններն ու մեխանիզմներն ավելի հստակ են, քան, օրինակ, շրջանառության հարկի պարագայում: Վերջինի դեպքում փաստաթղթավորումը և տարբեր այլ գործոններ դժվարացնում են վերահսկողությունը, ինչն էլ նպաստում է ստվերի զարգացմանը»,- եզրափակեց Կամո Դավթյանը:

Հրայր Նազարյան