21-րդ դարի հնագիտությունը կողմնորոշվում է ոչ թե գտածոներով, այլ պեղումների պրոցեսով. այս տարի ավելի քան 20 հուշարձաններում պեղումներ կիրականացվեն

ԵՐԵՎԱՆ, 11 ՀՈՒԼԻՍԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Հունիսի 7-ին Գիտությունների ազգային ակադեմիայինախագահությաննիստում Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի տնօրենի պաշտոնում ընտրվեց Արսեն Բոբոխյանը, ով 1998 թվականից մինչ օրս աշխատում է ինստիտուտում՝ կրտսեր գիտաշխատողից հասնելով մինչև փոխտնօրենի, ապա` տնօրենի պաշտոնի: 208 գիտական հոդվածի, 9 գրքերի հեղինակը «Արմենպրես»-ի հետ զրույցում պատմել է ոլորտի հետ կապված իր մտահոգությունների մասին, կիսվել առաջիկա ծրագրերից ու անելիքներից:

-Նախ շնորհավորում եմ, պարոն Բոբոխյան, մաղթում բեղուն աշխատանքային գործունեություն: Պատմեք խնդրեմ, ինչպե՞ս ընտրեցիք հնագիտությունը և ինչպե՞ս հասկացաք, որ պիտի շարունակեք հենց այդ ուղղությամբ:

- Մինչ Պատմության ֆակուլտետ ընդունվելն արդեն հետաքրքրվում էի հնագիտությամբ: Մեր մասնագիտությունն այնպիսին է, որ պետք է նախատրամադրվածություն ունենաս: Մեր մասնագիտությամբ շարունակելու համար միայն գիտելիքը բավարար չէ. անհրաժեշտ է սիրահարված լինել գործին: Ինձ թվում է այդ նախատրամադրվածությունն է ինձ բերել հնագիտություն: Մեր հողին, հուշարձաններին սիրահարված եմ եղել և շարունակում եմ մնալ: Դժբախտաբար իդեալիստները պակասել են մեր օրերում, մենք շատ ռեալիստ ենք դարձել` անընդհատ պրակտիկ բաների ենք ձգտում. դա չի կարող զարգացնել մեզ:

-Պեղումներ կատարե՞լ եք որևէ հուշարձանում:

- Ինձ բախտ է վիճակվել պեղումների մասնակցել և´ Հայաստանում, և´ Հայաստանից դուրս: Առաջին անգամ պեղումների մասնակցել եմ ուսանողական տարիներին` Լոռի բերդում, Հոռոմում, Ծաղկասարում: Հիմա երկու ծրագրի եմ մասնակցում: Մեկը նվիրված է «Վիշապ» քարակոթողների ուսումնասիրությանը Արագածի հարավային փեշերի բարձր լեռնային հատվածում՝ Տիրինկատարում: Բացի այդ, Սևանի արևելյան ափերին` Սոթքից Արտանիշ ընկած գոտում ուսումնասիրում ենք տարածքի հնագույն հուշարձանները: Գերմանիայում սովորելու ընթացքում ինձ բախտ է վիճակվել մասնակցել պեղումների Արաբական Միացյալ Էմիրություններում (Ալ Բուհայիս), Թուրքիայում (Տրոյա) և Վրաստանում (Ուդաբնո):

-Որո՞նք են լինելու Ձեր առաջիկա քայլերը հնագիտության և ազգագրության ոլորտում: Ինչպիսի՞ տեսլական ունեք:

- Ես շատ լավ վիճակում եմ գտնվում այն իմաստով, որ ինձանից առաջ տնօրեն Պավել Ավետիսյանը շատ մեծ գործ է արել մեր գիտության զարգացման բնագավառում: Ընդհանրապես մեր ինստիտուտի բախտը բերել է, որ միշտ լավ տնօրեններ է ունեցել: Իմ առաջին նպատակը եղած ձեռքբերումները պահպանելն է, որովհետև մենք հիմա ապրում ենք շատ բարդ ժամանակներում: Շատ բաներ աշխարհում փոխվում են, վերաիմաստավորվում: Շատ քիչ են մեր պատմության մեջ կայուն, խաղաղ ժամանակները, մենք անընդհատ մտածում ենք, թե ինչպես պահպանենք եղածը: Ասել, որ երկնքից ինչ-որ բաներ եմ իջեցնելու` սխալ կլինի: Ուղղակի պետք է փորձենք պահպանել ձեռքբերումները՝ հնարավորինս ադապտացվելով արդի գիտության և մեր պետության պահանջներին` չնեղանալով փոքր խնդիրներում, բայց նաև չմոռանալով ինքնության պահպանման մասին: Պետք է միշտ պահպանել հավասարակշռությունը:

-Արդեն մեկնարկել է պեղաշրջանը: Քանի՞ հուշարձաններում են այս տարի պեղումներ իրականացվում, ի՞նչ ակնկալիքներ կան: Որ՞ հուշարձանների հետ մեծ հույսեր ունեք:

- Պեղումներ իրականացվում են բոլոր դարաշրջանների հուշարձաններում`սկսած քարի դարից մինչև միջնադար: Հենց հիմա ընթանում են տարբեր պեղումներ քարի դարի (Աղիտու), բրոնզի և երկաթի դարերի (Կառնուտ, Սոլակ), անտիկ (Արտաշատ), միջնադարյան (Տավուշ, Արուճ) հուշարձաններում: Պեղումներն ավելի կակտիվանան հուլիսի երկրորդ կեսին և հատկապես՝ օգոստոսին (Դվին, Դաշտադեմ, Արտանիշ, և այլն): Այս տարի 20-ից ավել արշավախմբեր են աշխատելու, որոնց զգալի մասը միջազգային է: Բոլոր հուշարձաններն էլ կարևոր են և կարող են անսպասելի արդյունք տալ:

-Որո՞նք եք համարում նախորդ տարվա ամենաարժեքավոր գտածոները: Ի՞նչ ճակատագրի են դրանք արժանացել:

- 21-րդ դարի հնագիտությունը կողմնորոշվում է ոչ թե գտածոներով, այլ պեղման պրոցեսով: Հետևապես, արժեքավոր են այն պեղումները, որոնք մեթոդապես ճիշտ են արվում: Կան պեղումներ, որոնցում աչքի ընկնող գտածոներ չկան, բայց այնքան մանրամասն և խնամքով են իրականացվում, որ կարելի է խիստ արդյունավետ համարել: Ինստիտուտի կողմից իրականացված բոլոր պեղումները բարձր եմ գնահատում, ուղղակի կան որոշները, որոնք սենսացիոն բնույթի են: Նախորդ տարի Շահումյան գյուղում պատահական բացված դամբարանն այդպիսին էր. վաղ բրոնզի դարի կուր-արաքսյան մշակույթին վերաբերող այս դամբարանը թվագրվում է մ.թ.ա. 2800-2600 թվականներով, իսկ մեծաքանակ նյութը՝ հարյուրավոր մետաղե առարկաներով և խեցանոթներով հանդերձ բացառիկ է իր նշանակությամբ ոչ միայն տարածաշրջանային համատեքստում:

-Պեղավայրերում հայտնաբերված գտածոներն արդյո՞ք պահպանման լիարժեք պայմաններ ունեն: Ի՞նչ խնդիրներ կան այս առումով:

- Մեր ինստիտուտը մեծ քանակությամբ պեղումներ է իրականացնում, բայց առկա տարածքը բավարար չէ այդ նյութերի մշակումն ու պահպանումն ապահովելու համար: Հիմա փորձում ենք հին պեղումների գտածոները հանձնել թանգարաններ, Ինստիտուտում տեղ ազատել, բայց մեկ է տարածքը չի բավարարում: Հնագիտական նյութի մշակման գործընթացը տևական է և հնագետները, այդ թվում և ես, թերանում ենք արագ անել այդ ամենը: Տարիներ են անցնում ու չենք հասցնում մարել մեր պարտքերը: Տարածքի և հնարավորությունների առկայության դեպքում այդ գործընթացն ավելի արագ կընթանար: Մեզ խոստացել են, որ ՀՀ ԳԱԱ գրադարանի շենքում առնվազն մեկ կամ երկու հարկ կտրամադրեն, որպեսզի ինստիտուտի լաբորատորիաները գոնե այնտեղ տեղափոխվեն: Անհամբեր սպասում ենք այդ բաղձալի օրվան:

-Այս տարի արշավախմբերը ի՞նչ միջոցներով են պեղումներ իրականացնում: Ի՞նչ օտարերկրյա արշավախմբերի հետ են պեղումներ իրականացվելու:

- Պետության կողմից մեզ տրամադրվում է համապատասխան ֆինանսավորում. Ինստիտուտի բյուջեի զգալի հատվածը գնում է դաշտային աշխատանքի կազմակերպման վրա: Սակայն մենք ունենք նաև մի շարք արտաբյուջետային ծրագրեր, որոնք Գիտության կոմիտեն է տրամադրում: Որոշակի ներդրումներ են իրականացնում նաև արտասահմանյան արշավախմբերը: Մասնավորապես, ունենք հայ-ամերիկյան, հայ-ֆրանսիական, հայ-իտալական, հայ-իսրայելական, հայ-գերմանական և այլ արշավախմբեր:

-Ի՞նչ է տալիս համատեղ աշխատանքը մեր հնագետներին:

- Համատեղ աշխատանքի միջոցով փոխանակում ենք փորձն ու գիտելիքը: Մենք նրանցից սովորում ենք նորագույն տեխնոլոգիական միջոցներ և մեթոդներ, նրանց օգնությամբ իրականացվում են տասնյակ հազարավոր դոլարների լաբորատոր հետազոտություններ արտերկրում: Մինչդեռ նրանք մեզանից սովորում են մեր հնագիտության առանձնահատկությունները՝ նյութի հետ աշխատելը, թվագրելը, հողը զգալը:

-Վերջին ցավալի իրադարձություններից հետո Արցախում ունենք հնավայրեր, որոնք մնացել են Ադրբեջանի տիրապետության տակ: Քանի՞ նման հնավայր կա: Ի՞նչ է սպասվում դրանց: Ի՞նչ անելիք ունի այստեղ ինստիտուտը:

- Կորցված հնավայրերը շատ են: Ինստիտուտում ունենք Արցախի խումբ, որը, համագործակցելով ամերիկյան հնագետների հետ, ԼՂՀ հուշարձանների մոնիթորինգի վերաբերյալ կայք է ստեղծել: Կայքի շնորհանդեսը շուտով կկայանա Գիտությունների ազգային ակադեմիայում: Այնտեղ կներկայացվեն նաև քանակական տվյալներ: Արցախում հիմնական պեղումները Տիգրանակերտում էին, հնագիտական աշխատանքներ էին իրականացվում նաև այլ վայրերում, օրինակ՝ Ազոխում, Միրիկում: Ինստիտուտի կողմից վերջերս հրատարակվել են և պատրաստվում են հրատարակության մի քանի նոր գրքեր՝ նվիրված Արցախի հնագույն և միջնադարյան մշակույթի տարբեր հարցերին:

-Ի՞նչ ճակատագրի են արժանացել Արցախի հուշարձաններից հայտնաբերված այն գտածոները, որոնք հաջողվել է փրկել: Հնարավո՞ր է ժամանակավոր ցուցադրություն կազմակերպվի:

- Տիգրանակերտի նյութը հիմնականում բերվել է Հայաստան: Շուշիի թանգարանից շատ նյութեր մնացել են: Որոշ նյութեր, այնուամենայնիվ, հաջողվել է էվակուացնել և ցուցադրել. մասնավորապես Շուշիից փրկված որոշ արժեքներ ցուցադրվեցին Էրեբունի թանգարանում: Բնականաբար մշակութային արժեքների էական կորուստ է եղել: Սակայն մեր պատմության համար այս ամենը նորություն չէ: Մենք նմանվում ենք մի խեցանոթի, որն անընդհատ փշրվում և վերականգնվում է:

Հարցազրույցը Անի Դանիելյանի

Լուսանկարները` Հայկ Բադալյանի