1000х90.jpg (78 KB)

Երևանում՝ 11:07,   28 Մարտ 2024

Բացառիկ աշխարհագրական դիրք, արարող ազգ. հաջողությունն այլընտրանք չունի. Տիգրան Խաչատրյանի հարցազրույցը

Բացառիկ աշխարհագրական դիրք, արարող ազգ. հաջողությունն այլընտրանք 
չունի. Տիգրան Խաչատրյանի հարցազրույցը

ԵՐԵՎԱՆ, 7 ՄԱՐՏԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: «Արմենպրես»-ը ներկայացնում է հարցազրույց ՀՀ տնտեսական զարգացման եւ ներդրումների նախարար Տիգրան Խաչատրյանի հետ:

-Բարեւ Ձեզ, պարոն նախարար: Մեր զրույցը սկսելուց առաջ Ձեզ կխնդրեմ թվեր  գրեթե չհնչեցնել: Դրանք բազմիցս հնչեցվել են, ինչն էլ չի հնչել, կարող ենք վիճծառայության համակարգում գտնել: Փորձենք ասելիքը հասկանալ շարքային վիճակագրական ընթերցողի տեսանկյունից: Նրա հետ նաեւ ես, որպես տնտեսական թեմաներով գրող լրագրող, ուզում եմ հասկանալ՝  ո՞րն է ի վերջո այսօր Հայաստանի տնտեսական քաղաքականության կուրսը:

-Բարեւ Ձեզ: Այսպես ասեմ. ամենակարեւոր առանձնահատկությունը պետք է լինի ներառականությունը: Բազմաթիվ պարզաբանումներ կան այդ առնչությամբ, թե ի վերջո, երբ խոսում ենք ներառականության մասին, ինչն ենք առանձնացնում: Գիտենք, որ ներառականության մասին խոսվում է ոչ միայն տնտեսական կյանքում քաղաքացիների ներառված լինելու մասով, այլեւ այդ հարցը շատ հաճախ նաեւ սոցիալական ենթատեքստ ունի: Համաշխարհային տնտեսական ֆորումը 2017թ.-ից զեկույց է հրապարակում, թե ի վերջո ինչ ձեւով պետք է որոշել կառավարությունների վարած քաղաքականության ներառականության աստիճանը: Այսինքն՝ մենք կարող ենք խոսել այն մասին, որ մեզ մոտ ներառական է տնտեսական զարգացումը, բայց դա պետք է ճիշտ կոչվի նաեւ միջազգային համեմատականների տեսանկյունից: Եվ անդրադառնանք բազմաթիվ խնդիրների՝ ենթակառուցվածքների հասանելիությունից մինչեւ սոցծառայությունների հասցեականություն, կրթական, առողջապահական ծառայությունների մատչելիություն… վերջնահաշվում սրանք տնտեսական ցուցանիշներ են: Երբ հասնում ենք այդ տնտեսական ցուցանիշներին, երկու կարեւոր հարց է առանձնացվում: Առաջինը  զբաղվածության աստիճանն է: Իսկ այսօր մենք գործազուրկների մեծ թիվ ունենք: 1 մլն 100 հազար մարդ է գնահատվում զբաղվածների թիվը ֆորմալ եւ ոչ ֆորմալ հատվածում, ընդ որում՝  ներառած նաեւ գյուղատնտեսության բնագավառը եւ դրա նկատմամբ 270 հազար մարդ համարվում է գործազուրկ: Այսինքն՝ որպես ցուցանիշ գործազրկությունը ամենամտահոգող հարցերից մեկն է: Հիմա երբ մենք ունենք 270 հազար գործազուրկ, իրակա՞ն է ակնկալել, որ կարճ ժամանակում նրանք աշխատանք կունենան: Երկրորդ կարեւոր հարցը արդեն զբաղվածների մասով է՝ ունի՞ արդյոք աշխատող մարդը բավարար եկամուտ եւ ապրո՞ւմ է բարեկեցիկ կյանքով՝ աշխատանք ունեցող մարդ համարվելու համար: Համապատասխանաբար եկամուտները ըստ աշխատատեղի կարեւոր երկրորդ ցուցանիշն է, որ մեզ համեմատում է աշխարհի հետ: Այլ կերպ՝ 1 ժամ 1 աշխատող հաշվով 12 անգամ ավելի ցածր ցուցանիշ ունենք, քան եվրոպական առաջադեմ զարգացած տնտեսություններում…

-Ներողություն եմ խնդրում ընդհատելու համար: Ներառականության մասին շատ է խոսվել, հասկանալի է արդեն: Եկենք խոսենք մի քիչ ավելի պարզ: Տնտեսական ո՞ր ուղղությունն է բռնելու մեր երկիրը: Վարչապետն ասում էր՝ հանքարդյունաբերական երկիր չի լինելու, գյուղատնտեսական երկիր չի լինելու: Ինձ հետաքրքրում է, եթե ոչ հանքարդյունաբերություն ու գյուղատնտեսություն, հապա ի՞նչն ենք զարգացնելու:

-Գիտե՞ք վարչապետն ինչու այդպես ասաց: Փորձեմ պարզաբանել՝ ինչպես ես եմ հասկանում: Տեսեք՝ ընդերքի բնական պաշարները սահմանափակ են, եւ սահմանափակ են նաեւ այն իրավունքները, որոնք տրված են հանքարդյունաբերական կազմակերպություններին: Ասել է՝ շատ ընդլայնվել եւ աշխատատեղեր ապահովել չեն կարող: Բացի այդ՝ պետք է բարձրացվեն այն բնապահպանական պահանջները, որոնք ներկայացվում են ընդերքօգտագործողին: Տնտեսական օգուտ ստանալը երբեք չպետք է լինի ի հաշիվ հանքին հարակից տարածքների բնակիչների առողջության: Ինչ վերաբերում է գյուղատնտեսությանը. Հայաստանում գյուղատնտեսության մեջ զբաղված է 330 հազար մարդ: Այս թիվը փոքր-ինչ  նվազել է վերջին տարվա ընթացքում, բայց 2018թ. վերջնական արդյունքով կարող է լինել 320 հազար: Ունենք ցածր արտադրողականություն՝ արդյունաբերության եւ ծառայությունների բնագավառի համեմատ:  Այստեղ էլ են պաշարները սահմանափակ՝ հողը, ջուրը: Բացի այդ՝ գյուղատնտեսությունում ինչքան ինտենսիվությունը բարձրանա, այնքան քիչ մարդ է պահանջվելու նույն արդյունքը ստանալու համար…

-Թվարկենք՝ ինչն ենք զարգացնելու: Օրինակ…

-Զարգացնելու ենք արդյունաբերության ճյուղերը: Բայց չեմ ուզում օրինակներով թվարկենք: Եթե ասեմ տեքստիլը, դա լավ, արագ ճանապարհ է, բայց երկարաժամկետ հատվածում ունի իր  ռիսկերը: Օրերս խոսում էի մասնավոր հատվածից մի գործընկերոջ հետ, ով հայազգի կին  գործարար է եւ ՌԴ-ում մեծ հաջողությունների է հասել խորհրդատվական բնագավառում, ում ծառայությունից օգտվել են բազմաթիվ ընկերություններ, ասենք՝ «Ռուսական երկաթուղիները»: Փորձառություն ունի նաեւ տեքստիլ ոլորտում՝   արտադրողին եւ վաճառողին միմյանց կապելու առումով: Վերջին տարիներին նա օգնում էր մեր տեքստիլ ոլորտին ռուսաստանյան շուկայում հայտնվելու գործում: Վերջերս էլ փորձեց ինքը հիմնել փոքր արտադրություն: Այն Չարենցավանում է, բացումը շուտով կհայտարարվի: Արդեն 50 աշխատող ունի: Նա այդ բնագավառում խորը գիտելիքներ ունի եւ գիտի՝ ինչ է կատարվում այդ բնագավառում Չինաստանում, Վիետնամում: Երբ խոսում էինք ռիսկերի մասին, ասաց, որ ԱՄՆ-ում առաջին անգամ մեկնարկեց կարի արտադրություն՝ ամբողջովին ռոբոտացված: Տեսեք՝ ինչ է կատարվում: Չինաստանը այսօր համարվում է տեքստիլի զարգացման տեսանկյունից թանկ երկիր: Մինչդեռ նախկինում էժան աշխատուժի երկիր էր համարվում:

-Դե դա քաղաքական պատճառ էլ ունի. այս երկիրը, որ ձգտում է արդեն 3-րդ բեւեռ  դառնալ, արդեն շատ բան կփոխի…

-Ինչեւէ: Հիմա Ուզբեկստանի տեքստիլն է էժան: Բայց եթե Ուզբեկստանը դառնա ԵԱՏՄ երկիր ու նրա էժան տեքստիլը լցվի ռուսական շուկա, հայկական արտադրողների համար խնդիր կծագի: Երկարաժամկետ առումով ռիսկերին եկանք…

-Ռիսկը որն է: Կարծում եք՝ ռոբոտացումը հիմա մեր շեմքին կանգնա՞ծ է:

-Հեռու չէ, ամեն ինչ շատ արագ է զարգանում աշխարհում:

-Զարգացած աշխարհը մեքենայացմանը զուգահեռ այլ կողմ էլ ունի: Շվեդիան էլ է զարգացած աշխարհի մաս, բայց երբ իր առջեւ խնդիր դրեց, որ մարդկանց պետք է ամեն գնով ապահովի աշխատանքով, մեկ ծառը տնկելու համար 3 աշխատատեղ բացեց՝ փոս փորողը, տնկողը եւ ջրողը: Ամեն ինչ կախված է նրանից, թե ինչ խնդիր ենք մեր առջեւ դնում: Սովետակա՞ն  մտածելակերպ  է, թող որ: Բայց գուցե չեզոքացնելու է այն խնդիրը, ինչ զարգացած շատ երկրներ են ունենալու:

-Ճիշտ եք ասում, Եվրոպան էլ է խնդիրներ ունենում: Եթե մեքենայացումը բերելու է զանգվածային կրճատումների, այնուամենայնիվ, քաղաքացիներին աշխատանքով ապահովել է պետք: Կան այդպիսի քննարկումներ: Մենք դեռեւս այնքան թանկ չենք աշխատում, որ արդյունաբերական  տարբեր ճյուղերի համար լինենք ոչ գրավիչ: Հավանական է, որ առաջիկայում շատերը  իրենց հայացքը կուղղեն դեպի Հայաստան: Տեքստիլում այսօր կա դրա հնարավորությունը: Նախորդ տարի մենք արտադրության եւ արտահանման 60 տոկոս աճ ենք ունեցել այս ոլորտում:

-Տեքստիլը թողնենք, ուրի՞շ:

-Վերամշակող արդյունաբերությունը: Թեեւ այսօր աշխարհը գալիս է նրան, որ լոգիստիկայի հաշվին չվերամշակված գյուղատնտեսական արտադրանքը՝ թարմը նույնպես կարող անում են արագ հասցնել իրացման շուկաներ: Մենք պետք է մտածենք նաեւ այդ մասին: Ուզում եմ ասել, մենք մեզ չպետք է սահմանափակենք: Վաղվա աշխարհի տեսանկյունից  պետք է մտածենք, հետեւենք, թե ինչ է կատարվում աշխարհում, որ հետ չմնանք: Եվ գիտեք, գործարար այդ կինը, ում մասին խոսում էի քիչ առաջ, Հայաստանի աշխարհագրական դիրքը, որ մենք միշտ համարել ենք անբարենպաստ, ճիշտ հակառակը, ուժեղ կողմ է համարում: 

-Այո, ես էլ եմ այդ մասին գրել՝ դեպի իրացման շուկաների հեռավորությամբ պայմանավորված: Նույն «Մետաքսի ճանապարհի»-ի ժամանակ քննարկվում էր այդ հարցը: Ի վերջո, հենց այնպես չէ, որ առեւտրական խաչմերուկ ու կապուղի է եղել մեր երկիրը:

-Դուք  ճիշտ եք: Հայաստանից եվրոպական իրացման շուկաներ 6 ժամ է ընդամենը: Հայաստանը բացառիկ աշխարհագրական դիրք ունի ե՛ւ Հյուսիսի, ե՛ւ Ասիայի, ե՛ւ Արեւելքի, ե՛ւ Արեւմուտքի նկատմամբ: Սա պետք է մենք հասկանանք ու գնահատենք եւ ուժեղացնենք դա: Բայց մեզ մոտ դեռ վատ են լոգիստիկ ենթակառուցվածքի հետ կապված խնդիրները:

-ԵԱՏՄ-ում անցումային շրջանի մեր առավելություններն ավարտին են մոտենում: Ի՞նչ խնդիրներ կծագեն:

-Ես առիթ ունեցել եմ խոսելու, որ ԵԱՏՄ-ն ինչքան ունի սահմանափակումներ, այնքան էլ ունի առավելություններ ու հնարավորություններ: Մենք անցումային շրջանն ենք դիտում իբրեւ առավելություն: Ես էլ  ասում եմ՝ առավելությունները կերեւան, երբ անցումային շրջանը կավարտվի:

-Երբ անցումային շրջանն ավարտվի, թռչնամսի ներկրումը 80 տոկոսով թանկանալու է: Դրա առավելությունը ո՞րն է, սպառողների մեծ մասը հենց գնային գործոնով պայմանավորված է ներկրվածն ուտում:

-Առավելությունը գիտեք որն է, որ տեղական արտադրողները հնարավորություն կստանան արտադրելու: Էն սառը ու էժան թռչնամիսը շատ հաճախ թույլ չի տալիս տեղականին շնչելու:

-Բայց տեղական արտադրողը հիմա էլ չի կարողանում շնչել, արտադրող կա, որ փակում է ֆաբրիկան:

-Դեմ եմ մասնավոր օրինակով երեւույթի մասին խոսելուն:

-Այո, բայց այդ մասնավորը ծավալ ունի տեղական շուկայում: Լավ, տեղականը ինչպե՞ս է շնչելու, չէ՞ որ այդ տեղական ասվածն էլ հարաբերական է, որովհետեւ ամբողջական ցիկլով չի աշխատում. ասենք թռչնակերի բաղադրիչները ներմուծվում են, ինչը նաեւ գնի վրա է ազդում:

-Ճիշտ դիտարկում եք անում: Բայց մենք ունեցել ենք չէ՞ տարիներ, երբ ձվով ու թռչնամսով բավարարել ենք ներքին պահանջարկը: Տեղական արտադրողը էլի կարող է ոտքի կանգնել. նա կսկսի եւ էժան կերի մասին մտածել եւ շատ այլ հարցերի մասին էլ:

-Ֆիքսեցինք եւս մեկ ճյուղ՝ սննդարդյունաբերությունը: Ուրի՞շ:

-Ոսկեգործություն, ադամանդագործություն: Քայլեր ենք անում: Ընդհանրապես, բոլոր ոլորտներում  կան փոքրիկ օղակներ, որ խնդիրներ ունեն, ու մենք դրանց մեծապես ենք ուշադրություն դարձնում, որ գուցե առաջին հայացքից չհասկացվի, բայց հենց դրանք պարզեցնելով ենք բարելավում ընդհանուր շղթան:

-Պարոն Խաչատրյան փորձը ցույց է տալիս, որ չկա զուտ տնտեսություն եւ արտաքին շուկաներում քայլ անելու համար պետք է քաղաքական գործոնն աշխատեցնել: Տարիներ առաջ երբ ռուսական շուկաներ արգելվեց վրացական գինիների մուտքը, հայկական գինին չկարողացավ ոտքի տեղ անել այնտեղ: Ինչպե՞ս ենք մի շղթայում աշխատեցնելու քաղաքականությունն ու տնտեսությունը:

-Շատ պարզ. Ռուսաստանի հետ մեր քաղաքական հարաբերությունների լավ որակը պետք է ծառայեցնենք տնտեսական հարաբերությունների զարգացմանը:  Մենք, ցավոք, կաղում ենք տնտեսական հատվածում, մեր քաղաքականը երկկողմ հրաշալի հիմքերի վրա է: Այն, ինչ պետք է անի բիզնեսը, մեզ թվում է՝ դա պիտի անի պետության աջակցությամբ: Գինու օրինակն եք բերում, չէ՞, ասեմ: Ցանկացած մեր գինեարտադրող չի կարողանում առաջարկ ձեւավորել, ծավալ ապահովել: Դա է խնդիրը:

-Եթե ի մի բերենք, ՀՀ-ն զարգացնելու է թեթեւ արդյունաբերությունը միայն: Ծանրից խոսո՞ւմ ենք, թե՞ մոռանում այս ոլորտը:

-Խոսելու մեկ եղանակ եմ տեսնում՝ եթե աշխարհի խոշոր արտադրողները հետաքրքրված լինեն Հայաստանում զարգացնել մեքենաշինությունը կամ սարքաշինությունը: Որովհետեւ մենք այլեւս շատ հեռու ենք նրանից, որ կարողանանք ինքնուրույնաբար որոշել աշխարհի պահանջը: Ինչ անենք, հին սարքերի՞ց արտադրենք: Ուրիշ ճանապարհ կա: Առիթը օգտագործեմ՝ մի բան ասելու: Աշխարհի շատ հայտնի ընկերություններից մեկը (այս պահին անունը չեմ նշում) աշխարհում ընդամենը երկու տեղ ունի, որտեղ զբաղվում է իր հետազոտական եւ զարգացման պրոյեկտներով: Երրորդ տեղը, որտեղ որոշել է, որ կարող է դրանով զբաղվել, Հայաստանն է: Այսինքն՝ սկզբում գալիս է հետազոտական կենտրոնով, երկրորդ աստիճանը պրոտոտիպային արտադրությունը կարող է լինել, հաջորդ աստիճանը՝ սարքի արտադրությունը: Թե չէ, հիմա ասենք՝ զարգացնում ենք ծանր արդյունաբերությունը, չենք կարող:

-Ո՞րն է Հայաստանի տնտեսության ամենախոցելի տեղը:

-Արտադրողականությունը: Էլի օրինակով խոսեմ: Տեքստիլի ոլորտում ինչ են պատմում: Առավոտյան աշխատակիցները գալիս են եւ մի կես ժամ հարցնում են՝ ում երեխան ոնց է, հայրը, մայրը: Տեքստիլ ձեռնարկություններից մեկի ղեկավարը ասում է՝ խնդրել եմ՝ աշխատանքի ժամը չօգտագործել ընտանիքի հարցերը քննարկելու համար: Դա ազդում է արտադրողականության վրա: Գերմանիայում պրակտիկա անցածը ասում է՝ իրավունք չունենք մեր արտադրական սեղանի մոտից այլ սեղանի մոտենալու: Պետք է փոխենք մտածելակերպը:

- Իսկ ինչո՞ւ մտածելակերպը: Գուցե մեր արտադրողականությունը ցածր է, որովհետեւ օրենքը, պահանջը բերում ու մտածելակերպն ենք փոխել ուզում, ոչ թե տեղայնացնում, հարմարեցնում մեր մտածելակերպին: Աշխատանքը կարող են 10 րոպե շուտ սկսել կամ վերջացնել, բայց մեր պարագայում չշփվելն անհնար է:

-Էդպիսի բան էլ կա: Ամեն դեպքում մեր հիմնական խնդիրը արտադրողականությունն է ցածր: Մենք ստեղծարար, արարող, հոգատար, որակներ ունենք, որոնք կարող են շատ մեծ դրական ազդեցություն ունենալ, բայց պետք է այնպես անենք, ոչ չվնասեն մեր արտադրողականությանը:

- Պարոն նախարար, այլ տարբերակ կա՝ ըստ իս. մենք արտադրողականության խնդիր ունենք, որովհետեւ տեղական արտադրությունը ամբողջական շղթայով չէ: Տեքստիլ արտադրանքը հայկական է, բայց թելը, ասեղը, գործվածքը դրսից է բերվում, մենք տեքստիլին սպասարկող ասենք ներկատուն չունենք:

-Այո, որովհետեւ չունենք մասշտաբ: Հայաստանում պետք է կլաստեր ձեւավորվի: Իսկ դա կլինի այն ժամանակ, երբ լինեն ոչ թե 15 տեքստիլի ձեռնարկություններ, այլ 115: Բայց կգա այդ օրը:

- Պե՞տք է սպասել՝ ամեն ինչ թողնելով գործարարների մտքի ճկունության հույսին: Պետությունը ինչո՞ւ չի խառնվում: Զարգացած երկրների փորձը վկայում է, որ ազատական տնտեսահարաբերություններն ամենեւին էլ աչքաթող վիճակ չեն ենթադրում:

- Մտածում ենք այդ ուղղությամբ: Պետությունը անելիք ունի՝ հատկապես փոքր արտադրողների համար՝ հուշելու ուղղությունը, օգնելու շրջանառու միջոցներով եւ այլն: Մենք մեր մասնավոր հատվածին երբեք չենք անտեսում:

- Որպես տնտեսության ոլորտի քաղաքականությունը մշակող պետական կառույցի ղեկավար ի՞նչ ձեռագիր եք թողնելու:

-Գործով եմ թողնելու (ժպտում է,-Ա.Մ.) Թումանյանը վաղուց տվել է հարցի պատասխանը:

 - Եվ վերջում՝ պարոն նախարար՝ կա՞ր մի բան, որ կուզեիք շեշտադրել, բայց ես դրան չբերեցի հարցերով:

-Ես կուզեի, որ հանրությունը հավատա, որ ինքը կկարողանա իրականացնել այն, ինչ կցանկանա: Երբ այդ հավատն ուժեղացավ, ձեւը կգտնի:

Արմենուհի ՄԵԼՔՈՆՅԱՆ


Բաժանորդագրվեք մեր ալիքին Telegram-ում






youtube

AIM banner Website Ad Banner.jpg (235 KB)

Բոլոր նորությունները    


Digital-Card---250x295.jpg (26 KB)

12.png (9 KB)

Գործակալության մասին

Հասցե՝ Հայաստան, 0002, Երեւան, Սարյան փող 22, Արմենպրես
Հեռ.՝ +374 11 539818
Էլ-փոստ՝ [email protected]