«Ականատեսը». 98-ամյա Նվարդ Սուջյանը պատմում է վանեցիներին վերագրվող «ժլատության» եւ անչափ հյուրասեր լինելու մասին
6 րոպեի ընթերցում
«Արմենպրես»-ի «Ականատեսը» հատուկ նախագիծը Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ շարունակում է ներկայացնել վերապրածների կյանքի պատմությունները: Նախագծի այս շաբաթվա պատմությունը 98-ամյա վանեցի Նվարդ Սուջյանի մասին է:
ԵՐԵՎԱՆ, 11 ՀՈՒՆԻՍԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Վանեցիների «ժլատության» մասին ասույթները` անգամ հումորի ձեւով, մեզանում բավական արմատացած եւ տարածված են, սակայն վանեցի 98-ամյա Նվարդ Սուջյանի կյանքի պատմությունը լսելուց հետո նրա հայրենակիցների զուսպ կենսակերպն ու սովորույթները ժլատություն չես համարի: Նվարդը երկու տարեկան էր, երբ իր ընտանիքը Վանից գաղթեց Երեւան, սակայն դա չի խանգարել պատմության հերոսուհուն մինչ խոր ծերություն իրեն վանեցի համարել:
«Ես շատ փոքր էի, երբ մեր ընտանիքը` ես, հայրս` Մկրտիչը, եւ մայրս` Վարդանուշը, գաթեցինք Վանից»,- հիշում է Նվարդը: Նրա ընտանիքը այն երջանիկ բացառությունների թվին է պատկանում, որը զոհեր չի ունեցել 1915 թվականին վանեցիների` թուրքական զավթիչների դեմ պայքարում:
Պատմական տեղեկանք
Առաջին աշխարհամարտում երիտթուրքական իշխանությունների կազմակերպած ցեղասպանությունը արեւմտահայերի համար անսպասելի էր, սակայն մի շարք վայրերում նրանք արագորեն համախմբվելեւդիմել են ինքնապաշտպանության: Վանի նահանգի Շատախ, Գավաշ, Թիմար, Հայոց ձոր, Արճեշ գավառների բնակիչները 1915 թ-ի մարտին թեժ կռիվներ են մղել թուրքական զորամասերի ու քրդական հրոսակախմբերի դեմ: Բայց նրանք, ի վերջո, տեղի են տվել թշնամու գերակշռող ուժերի առաջ եւ հարկադրված նահանջել Վան: 1915 թ-ի ապրիլի 7-ից մինչև մայիսի 6-ը Վան քաղաքի եւ նահանգի մի շարք գավառների ինքնապաշտպանական մարտերի շնորհիվ փրկվել է ավելի քան 180 հազար հայ:
«Նվարդի հոր` Մկրտչի թուրք ծանոթներից մեկը զգուշացնում է ջարդերի սկսվելու մասին, եւ նրանք վերցնում են ողջ ունեցվածքը եւ բռնում գաղթի ճամփան»,- ընտանիքի պատմությունը մեզ է փոխանցում Նվարդի հարսը` Դոնարան:Հասնելով Երեւան` ընտանիքը բնակություն է հաստատում քաղաքի կենտրոնում` Աբովյան փողոցում, ուր մինչ հիմա ապրում է Նվարդը:
Վանի մասին հիշելիս նա առանձնահատուկ սիրով պատմում է հոր մասնագիտության` խոհարարության մասին:«Հայրս խոհարար էր, շատ համեղ էր պատրաստում, կարողանում էր եփել ամեն ինչ. տոլմա, հարիսա: Նրան հրավիրում էին աշխատելու տարբեր վայրեր, ընդհուպ մինչեւ կառավարական ճաշարան»,- պատմում է վանեցի տատիկը:
Նրա ներկայացմամբ` վանեցիներն իրականում անչափ հյուրասեր եւ վաղվա օրվա մասին մտածող մարդիկ են, եւ նրանց «ժլատ» լինելու մասին տարածված կարծրատիպը իրականության հետ կապ չունի:
Պատմական տեղեկանք
Այսօր Վասպուրական պատմական աշխարհից գաղթած, Հայոց ցեղասպանությունը վերապրած վասպուրականցիների սերունդները միավորված են «Վասպուրականե» հայրենակցական միությունում: Ամեն տարի միության անդաները մայիսի 23-ին «Արծիվ Վասպուրականի» հուշարձանի մոտ (Աշտարակից Գյումրի տանող ճանապարհին) նշում են Վանի հերոսամարտի տարեդարձը։ «Վասպուրական» հայրենակցական միությունը վերջերս տոնում էր հիմնադրման 30-ամյակը:
Վանեցի արմատներ ունեն հայ անվանի մշակութային շատ գործիչներ: Բանաստեղծուհի Սիլվա Կապուտիկյանը ծնվել է Վանից գաղթած ընտանիքում։ Հայրը` Վանում ճանաչված դաշնակցական գործիչ, ուսուցիչ եւ խմբագիր Բարունակ Կապուտիկյանն էր: Աշխարհահռչակ ամերիկահայ նկարիչ Արշիլ Գորկին (հայկականանունը՝ Ոստանիկ Սեդրակի Ադոյան) ծնվել է 1904 թվականին Վանի Հայոց ձոր նահանգիԽորգոմգյուղում:Կինոյի եւ թատրոնի մեծ կատակերգու Մհեր Մկրտչյանի մայրը նույնպես Վանից էր:
«Վանեցիները հատուկ սովորություններ ունեն, միշտ տանը ինչ-որ բան պահում են հյուրերի համար: Իհարկե, ինչպես ասույթներում է ասվում, ոսկի են սիրում, բայց այդպես իրենք ոչ թե իրենց ժլատությունն են ցույց տալիս, այլ կարծես վաղվա սեւ օրվա մասին են մտածում»,- նշում է Դոնարան` վստահեցնելով, որ իր սկեսրոջ նման խաղաղասեր, բարի եւ համբերատար մարդիկ եզակի են իրենց տեսակի մեջ:
«Սկեսուրս շատ մեծ մարդկային իմաստնությամբ է օժտված: Նա այս տարիքում անգամ դեղեր չի օգտագործում: Երբեմն կատակում է, որ իր այսքան առողջ լինելու պատճառը Վանա լճի ջուրն է»,- կեսկատակ-կեսլուրջ ասում է Դոնորան:
Նվարդը 7-ամյա կրթություն է ստացել Երեւանի ՍտեփանՇահումյանի անվանդպրոցում, այնուհետեւ որպես քարտուղարուհի աշխատել է էլեկտրացանցերում: Նվարդն ունի երկու թոռ, չորս ծոռ, առաջիկայում լույս աշխարհ կգա նրա առաջին կոռը:
1932 թվականին Նվարդն ամուսնացել է, ունեցել երեք երեխա: Նրա ամուսինը նույնպես Արեւմտյան Հայաստանից էր` Շատախից:
Չնայած այն փաստին, որ Նվարդի ընտանիքը մեծ դաժանությունների չի ենթարկվել թուրքերի կողմից, սակայն վանեցի տատիկը կարծում է, որ թուրքերի բազմաթիվ վատ եւ բացասական արարքները նրանց մասին լավ պատեկարցում չեն տալիս:«Մ՞ի թե լավն են նրանք»,- հարցնում է Նվարդը, որպես պատասխան ընդգծելով իր ընտանիքի` Վանում թողած տան փաստը հռետորական այդ հարցին:
Տարիների ընթացքում մեծ է եղել Նվարդի` ծնննդավայրը եւս մեկ անգամ տեսնելու ցանկությունը, որը, սակայն, այդպես էլ չի հաջողվել իրականացել:
Հեղինակ Տաթեւիկ Գրիգորյան
Լուսանկարները` Սամվել Բերքիբեքյանի