ԵՐԵՎԱՆ, 16 ՍԵՊՏԵՄԲԵՐԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ։ Սյունիքում թշնամու ԱԹՍ-ներից պաշտպանվելու ձևը սովորել են. եթե արծիվները ցածր են թռչում, ուրեմն գլխավերևում անօդաչու է հայտնվել։ Այս օրերին հենց այդպես էլ ապրում են սյունեցիները՝ հետևելով արծիվների թռիչքի բարձրությանը:

Հայ և արտասահմանցի լրագրողները, որոնց շարքում էր նաև «Արմենպրես»-ի նկարահանող խումբը,  սեպտեմբերի 15-ին այցելեցին հակառակորդի թիրախում հայտնված հերթական հայկական մարզ. այս անգամ Սյունյաց աշխարհում ենք, որն այդպես էլ մի մեծ ու ցանկալի պատառի պես շարունակում է մնալ թշնամու կոկորդին:

Չնայած սահմանին տիրող լարվածությանն ու գյուղերի ռմբակոծությանը՝ համայնքները դատարկված չեն. գյուղերում տների մի մասը քանդված, բայց լքված չեն:

Սյունիքի մարզի 2000-ից ավելի բնակիչ ունեցող Վերիշեն համայնքից Եպրաքսյա Զադայանի տունը գյուղի այն 4 տներից է, որոնք սեպտեմբերի 12-ի կեսգիշերին թիրախավորվեցին Ադրբեջանի ԶՈՒ-ի կողմից։ Տանտիրուհին պատմում է՝ արթնացել են հրթիռների ձայներից ու անմիջապես իջել տան նկուղ: Սակայն Զադայանների բախտը չի բերել, գիշերը ժամը 1:10-ին հերթական հրթիռը պայթել է տան նկուղի հարևանությամբ, որտեղ այդ պահին գտնվում էին տիկին Եպրաքսյան, ամուսինն ու հարսը: Բարեբախտաբար, ընտանիքի անդամները ֆիզիկապես չեն տուժել:

«Կարևորն այն է, որ մեզ ոչինչ չի պատահել, նույնիսկ խուճապի չենք մատնվել»,- ասում է տանտիկինը՝ ցույց տալով նկուղի քանդված պատը:

Վերիշենի բնակիչներից Հարությունյանների տան մի ամբողջ հատված վերից վար քանդված է: Թշնամու կողմից արձակված հրետանային արկը տանիքից մտել է, անցել տան միջով ու հայտնվել նկուղում: Հարությունյանների 4 հոգանոց ընտանիքի կրտսերը ներկա պահին զարմիկի հետ ծառայության մեջ է, ընտանիքի 3 անդամների բախտն էլ այնքանով է բերել, որ այդ պահին որպես ապաստարան նկուղն ընտրած չեն եղել, այլ վայրում են թաքնվել:

«Կրակոցները սկզբում ավելի թույլ էին, հետո կամաց-կամաց ինտենսիվ դարձան, ու գիշերվա ժամը 01:10-01:20-ի հատվածում գյուղն արդեն հրետակոծվում ու հրթիռակոծվում էր: Առաջին արկերից մեկն ընկավ մեր տան վրա: Բախտներս բերել է, որ այն տան մեջ չի պայթել, այլ՝ նկուղում, հակառակ դեպքում կարող էր մեծ հրդեհ բռնկվել՝ առաջացնելով էլ ավելի մեծ ավերածություններ»,- լրագրողներին պատմեց ընտանիքի ավագ որդին՝ Գուրգենը: 

Ընտանիքը պայթյունից հետո առաջացած վառոդի հոտի, փոշու, ծխի պատճառով մոտ 2 ժամ տուն մտնել չի կարողացել: Հարությունյանների տունն արդեն վթարային է դարձել, բայց դա նրանց չի ընկճել:

«Թող պատերազմներն ավարտվեն միայն շինությունների փլուզմամբ»,- ասում է ուսուցիչ Գուրգենն ու ցանկություն հայտնում, որ երբեք չունենանք այնպիսի կորուստներ, որոնք անդառնալի են: 23-ամյա երիտասարդն ընդգծում է՝ իրենք ոչ մի պարագայում չեն լքելու իրենց տունն ու գյուղը, Հայաստանի հիմնասյունն ու ողնաշարը հանդիսացող Սյունիքը: Հատկանշական է, որ Գուրգենի մայրը զինվորական է:

Մարզի 1000-ից ավելի բնակիչ ունեցող Ակներ գյուղում գտնվող Սալբոնցների տունն իսկական մարտադաշտ էր հիշեցնում: Ամբողջ տան գետինը ծածկված էր կոտրված պատուհանների ապակիներով ու արկի բեկորներով: Սեպտեմբերի 13-ի կեսգիշերից րոպեներ անց, երբ կրակոցները սկսվել են, Սալբոնցների ընտանիքը տեղափոխվել է հարևանի տուն: Ընտանիքների տղամարդիկ պատշգամբում են եղել, իրենց գյուղի վրա եկող արկերի ուղղություններին էին հետևում, երբ հերթական պայթյունից հետո Էդգար Սալբոնցը նկատեց՝ արկն իր տան վրա է ընկել՝ առաջացնելով նաև հրդեհ: Հիմա Սալբոնցները չեն կարողանում իրենց տանը մնալ. այն պայթյունի հետևանքով ավերվել է, ԱԻՆ-ի հրդեհաշիջման աշխատանքների արդյունքում՝ ամբողջովին ջրվել:

«Մեծ ծախս է, ամբողջ տանիքը չկա: Տունը նաև ջրի մեջ է: Հիմա հարևանի տանն ենք մնում, մինչև մեր տունը կարգի բերենք»,- ցույց է տալիս Էդգար Սալբոնցն ու շեշտում՝ ինքն իր գյուղից մի քայլ անգամ դուրս չի դնելու:

Ակներում ևս 4 տուն է վնասվել, գյուղում մինչև Ադրբեջանի ագրեսիան՝ ճանապարհներն էին ասֆալտապատում: Ներկա պահին ճանապարհաշինարարական աշխատանքները դադարեցվել են. դրսում մարդիկ չեն հավաքվում, որ չթիրախավորվեն:

Լրագրողների այցելած հաջորդ համայնքը Նորավանն էր: Գյուղի ճանապարհից արդեն իսկ նկատելի էր՝ քաղաքացիական ենթակառուցվածքները հրետակոծված են, գյուղ մտնող գազատարի մոտ էլ մասնագետներն էին աշխատում՝ վնասված գազատարն էին վերանորոգում:

Նորավանի նախկին վարչական ղեկավար Սլավիկ Պապյանը  շեշտում է՝ ագրեսիայի առաջին իսկ օրից իրենց գյուղն ինտենսիվ ռմբակոծվել է, վնասվել են գազատարը, հոսանքի լարերը: Գյուղ մտնող ճանապարհին փոսեր են գոյացել: Նորավանից միայն երեխաներին են տարհանել:

Նորավանը սեպտեմբերի 14-ին քաղաքացիական զոհ է ունեցել, երիտասարդ տղայի կյանքի թելը կտրվել է հրադադարի հաստատումից ժամեր առաջ:

«Մի հերոս տղա էր, այս ամբողջ ընթացքում շտապօգնությանն օգնել է, վիրավորների է դուրս բերել, կյանքեր է փրկել, բայց իր կյանքը փրկել չկարողացավ… Տարբեր զբաղմունքներ է ունեցել, բայց վերջին շրջանում անասնապահությամբ էր զբաղվում: Այդ օրն էլ իր գործին էր»,-  ափսոսանք հայտնեց Սլավիկ Պապյանը:

Ագրեսիայի առաջին օրը Նորավանում մեկ խաղաղ բնակիչ էր վիրավորվել: Նաև նյութական վնասներ կան՝ քաղաքացիական ավտոմեքենա է վնասվել ու գյուղտեխնիկա:

Հայաստանի դեմ Ադրբեջանի սանձազերծած ռազմական գործողությունների հետևանքով, նախնական տվյալներով, Գեղարքունիքի, Սյունիքի, Վայոց ձորի մարզերում վնասվել է 192 բնակելի տուն: Դրանցից 60-ն ամբողջությամբ վնասվել է:

Սյունիքի մարզի Ակներ համայնք Սյունիքի մարզի Վերիշեն համայնք Սյունիքի մարզի Վերիշեն համայնք Սյունիքի մարզի Ակներ համայնք Սյունիքի մարզի Ակներ համայնք Սյունիքի մարզի Ակներ համայնք Սյունիքի մարզի Ակներ համայնք Սյունիքի մարզի Ակներ համայնք Սյունիքի մարզի Ակներ համայնք Սյունիքի մարզ Սյունիքի մարզ Սյունիքի մարզ Սյունիքի մարզի Նորավան համայնք Սյունիքի մարզի Նորավան համայնք Սյունիքի մարզի Ակներ համայնք Սյունիքի մարզի Ակներ համայնք Սյունիքի մարզի Վերիշեն համայնք Սյունիքի մարզի Վերիշեն համայնք Սյունիքի մարզի Վերիշեն համայնք Սյունիքի մարզի Վերիշեն համայնք Սյունիքի մարզի Վերիշեն համայնք Սյունիքի մարզի Վերիշեն համայնք Սյունիքի մարզի Վերիշեն համայնք Սյունիքի մարզի Վերիշեն համայնք Սյունիքի մարզի Վերիշեն համայնք Սյունիքի մարզի Ակներ համայնք Սյունիքի մարզի Նորավան համայնք

Լուսանկարները` Տաթև Դուրյանի

Հեղինակ՝ Նելլի Մարգարյան

Լուսանկարները՝ Տաթև Դուրյանի

Օպերատոր՝ Հայկ Բարսեղյան