Տիգրան Մանսուրյանն անգամ երիտասարդ տարիներին է իր մեջ կրել խոհուն ծերունուն. ՖՈՏՈՇԱՐՔ

ԵՐԵՎԱՆ, 24 ՀՈՒՆԻՍԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Երաժշտությունն աներեւակայելի, անհասկանալի եւ անբնութագրելի աշխարհ է, սակայն, այդ ամենով հանդերձ, բոլորիս ամենօրյա ուղեկիցն է: Այն մեզ շրջապատում է ուրախ պահերին, երբ մեր սիրտն է երգում, ինչպես նաեւ հավատարիմ ընկեր է, երբ օգնության կարիք ունի մեր հոգին: Մեծերից մեկն է ասել` խոսել երաժշտության մասին նույնն է, ինչ պարել ճարտարապետության մասին: Այս բնութագրման ավելի քան ճշմարտացիության մեջ համոզվեցի, երբ փորձում էի աշխարհահռչակ հայ կոմպոզիտոր Տիգրան Մանսուրյանի ստեղծած երաժշտության համար բնութագրումներ գտնել, սակայն համապատասխան բնորոշում այդպես էլ չգտա: Ներկայացնում ենք «Արմենպրես»-ի հարցազրույցը մեծ մաեստրոյի հետ. մարդ, ում ստեղծած երաժշտությունն աննկարագրելի խորություն ու մաքրություն ունի:

-Պարո'ն Մանսուրյան, կհիշեք, թե ինչպես գծագրվեց Ձեր մուտքը դեպի մեծ բեմ: Ո՞րն էր Ձեր առաջին ստեղծագործությունը, որը վստահեցիք հանդիսատեսի դատին:

Փաստորեն, պետք է խոսենք հեռավո՞ր անցյալի մասին (ժպտում է), դե ուրեմն հիշենք: Ես 1965 թ-ին ավարտեցի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիան, իսկ ահա 1967-ին` նաեւ բուհի ասպիրանտուրան: Ասպիրանտուրայի իմ ավարտական աշխատանքներից մեկը դարձավ Նահապետ Քուչակի չորս հայրենները, որոնք էլ հենց ներկայացրեցի հասարակության դատին: Այդ տարիներին դրանք բավականին մեծ ուշադրության արժանացան եւ մինչեւ այսօր հնչում են: Ընդ որում, այն կատարվում է ոչ միայն ձայնի եւ դաշնամուրի հետ, ինչպես ես գրել էի, այլ տարբեր գործիքներով, օրինակ` ես եւ հայտնի ալտահար Քիմ Քաշքաշյանը ներկայացնում ենք դրա տարբերակը ալտի եւ դաշնամուրի համար:

-Ե՞րբ տեղի ունեցավ ծանոթությունը դաշնամուրի հետ, որը պետք է Ձեր ամբողջ կյանքի ընթացքում դառնարհավատարիմ ընկերն ու բարեկամը:

Դա ավելի վաղ էր: Տասներեք տարեկան էի, երբ մի երեկո առաջին անգամ Արթիկի բանվորական ակումբում դաշնամուր տեսա: Դրանից հետո ամեն օր ակումբում էի: Նույնիսկ տոն օրերին, երբ ակումբը փակ էր, ես գիտեի ինչպես ներս մտնել պատուհանից: Մոլեգին կապված էի դաշնամուրի եւ երաժշտության հետ: Ինքս սովորեցի նոտաները, իսկ դա բավականին դժվար աշխատանք է: Առ այսօր այդ նույն դժվարությունները հաղթահարելու ընթացքի մեջ է իմ կյանքը: Այն ժամանակ դրանք մի նյութի հետ էին կապված, հիմա` այլ: Ոչինչ չի փոխվել:

-Ի՞նչ էր Ձեզ անհրաժեշտ լինելուայն, ինչ այսօր կաք:

Անսահման աշխատասիրություն եւ նորից ու նորից աշխատել: Ընդ որում` շատ զգոն աշխատել, երբեք-երբեք ինքնահիացման խաբկանքին չտրվել, եւ բացի այդ արտաերաժշտական հարաբերությունների պարտադրած խաղերին չմասնակցել, չթողնել իմ եւ երաժշտության միջեւ որեւէ մեկի ներկայությունը:

-Դուք հիմնականում կամերային ստեղծագործություններ եք գրել: Արդյո՞ք դա նախապատվության հարց էր:

Չէ, իրականում դա այդպես չէ: Ես մեծ նվագախմբի համար էլ սիրով կաշխատեի, եթե ժամանակին դրա հնարավորությունն ունենայի: Այսինքն լիներ այն դիրիժորը, ով ինձնից կուզենար ստանալ պարտիտուրա մեծ նվագախմբի համար: Բայց, իհարկե, սիրում եմ կամերային գործեր, սիրում եմ վոկալ, երգչախումբ, ձայնը, որն անմիջապես կապվում է հայ բանաստեղծության, հայոց լեզվի հետ:

-Անհնար է ժխտել, որ Ձեզ առաջին հերթին ճանաչել եւ սկսել են հիանալ հայկական ֆիլմերի համար գրված ստեղծագործությունների միջոցով: Ինչպե՞ս կայացրեցիք համագործակցության այդ որոշումը:

Ես պետք է ինքնուրույն լինեի, իսկ դրա պայմանը նյութական ապահովությունն էր, ինչպես նաեւ առհասարակ ցանկանում էի հաղորդակցության մեջ գտնվել: Այդ տարիներին լայն լսարան ունենալն էր ապահովում իմ ինքնուրույնությունը: Այս գիտակցությամբ ես արեցի աշխատանքներ կինոյի համար: Դա մեծ, չափազանց մեծ հետաքրքրությունների շրջանակ է` ռեժիսորներ, դրամատուրգիա, թատերական աշխարհ, գրողներ:

80-ականների կեսերից դադարեցի ֆիլմների համար երաժշտություն գրելը` բացառությամբ մի քանի ֆիլմերի, որ արել եմ: Մեկն ԱՄՆ-ում եմ արել եւ ինձ համար չափազանց հաճելի եւ հետաքրքիր էր աշխատել Hollywood-ի պայմաններում, այնտեղի ձայնի վարպետների հետ: Նրանք գնահատեցին իմ երեւակայությունը ձայնի ուղղությամբ, ես գնահատեցի իրենց վարպետությունը եւ իմ երեւակայությունն իրականացնելու աներեւակայելի կարողությունը:

Ես համամիտ չեմ այն կարծիքի հետ, որ եթե կինոերաժշտություններս չլինեին, մյուս գործերս ավելի մեծ հետաքրքրությամբ կլսեին:

-Դուք նաեւ արվեստի տեսաբան եք. մինչեւ հիմա շարունակու՞մ եք կարծել, որ արվեստը պետք է հարցեր առաջացնի եւ ոչ թե դրանց պատասխանները տա:

Առհասարակ այո: Որեւէ գործունեության հետաքրքրությունը հարցին պատասխանելուց առավել հարց ծնելն է: Որովհետեւ հարց ծնել նշանակում է մտնել հարցականների բաց աշխարհ, իսկ պատասխան ունենալն ընդամենը պահի կարողություն է եւ պահանջ շատ փոքր իրադրության համար: Սակայն պետք է ասեմ, որ Հին արեւելքում ասում էին, որ եթե հարցը որեւէ մեկի գլխում ծնվում է, նա անշուշտ ինչ-որ ձեւով տեղյակ է պատասխանից: Ժամանակակից աշխարհի լինել-չլինելու, այո-ոչի, հաստատել-ժխտելու, հարցի եւ պատասխանի երկվությունները նույն էության երկու թեւերն են:

-Ինչպե՞ս կգնահատեք Հայաստանումմշակութային ներկա վիճակը : Իրական արվեստի համար տեղը նե՞ղ չէ:

Ճիշտ հակառակը, տեղը հիմա անգամ լայն է: Միայն պետք է կարողանալ տիրապետել դրան, իսկ սա երիտասարդները շատ լավ են կարողանում անել: Իրենց աշխատանքի հետ կապված լուրջ հաջողություններ են սպասվում:

Միայն ես կցանկանայի որ մենք` երաժիշտներս, ավելի հետեւողական լինեինք Կոմիտասին տարբեր շերտերով բացահայտելիս եւ մերը դարձնելիս:

-Ցավոք սրտի, այժմ չեք դասավանդում: Չե՞ք ցանկանում փորձով եւ կենսափորձով կիսվել երիտասարդների հետ:

Ես կարծում եմ, որ այն երիտասարդները, ովքեր պահանջ ունեն իրական արվեստը յուրացնելու, այսպես թե այնպես իրենց ճանապարհը հարթում են` անկախ այն բանից, թե ես դասավանդում եմ, թե չէ: Բացի դրանից ես կարծում եմ, որ մենք մշտապես կապի մեջ ենք մի քանի սերունդներով` անկախ նրանից շաբաթը մեկ, թե տարին մեկ անգամ ենք հանդիպում: Մենք մի տարածության, մի դպրոցի բնակիչներ ենք, բոլորս իրար նկատմամբ ուշադիր:

-Ո՞րն է եղել Ձեր հաջողության եւ հմայքի գաղտնիքը:

Ես չեմ համարում, որ հաջողություն եմ ունեցել կյանքում: Ես իմ գործն անող մարդ եմ: Առաջին հերթին հաճույք եմ ստացել աշխատանքիցս եւ դրանով հաճույք պատճառել ուրիշներին: Ես մի օր հասկացա, որ իմ կյանքն ազնվական մարդու կյանքի է նման: Ազնվականն է միայն կյանքն իբրեւ հաճույք ապրում:

Ես շնորհակալ եմ Աստծուց ամեն օրվա համար` եւ այն ուրախությունների, որ ինձ համար պատրաստել էր, եւ մեծ տառապանքների համար: Բոլորի համար եմ շնորհակալ:

-Որտեղի՞ց եք կարողանում այդքան ներքին հանգստություն եւ խաղաղություն գտնել:

Դա շատ ծախսվելուց է: Երբ-որ շատ ես ծախսվում, այլեւս բան չի մնում խաղաղ չլինելու համար:

-Ձեր բոլոր ստեղծագործություններին բնորոշ է աներեւակայելի հասունություն եւ լրջություն: Ինչպե՞ս է ստացվել, որ անգամ երիտասարդ տարիներին գրվածգործերում են դրանք ակնհայտ:

Այո, դա այդպես է: Մարդիկ կան, որոնք միաժամանակ երկու բեւեռներում են` եւ պատանի հասակում ծերուկ են, եւ ծերուկ հասակում պատանի: Այդ երկու բեւեռները ես մշտապես ինձ հետ ունեմ: Անգամ երիտասարդ տարիներին իմ մեջ ունեցել եմ ծերուկին, խոհուն մարդուն:

Իսկ ահա հարցազրույցի վերջում «Արմենպրես»-ը մի քանի կես-կատակ, կես-լուրջ հարցեր ուղղեց մաեստրոյին` իր ստեղծած կինոերաժշտությունների վերաբերյալ:

-Ո՞րն է Ձեր հին օրերի երգը:

Իմ հին օրերի երգը հայկական ժողովրդական երգերն են, ինչպես նաեւ Արմենակ Տեր-Աբրահամյանի, Զարուհի Դոլուխանյանի հայկական ժողովրդական երգերը:

-Ո՞րն է նռան իրական գույնը:

Նռան գույնն ինձ համար Փարաջանովի արվեստն է ու իր ֆիլմերը, որոնք թողեց նա բոլորիս` որպես գեղեցկության չափանիշ:

-Ինչպիսի՞ն է Ձեր ճերմակ անուրջը:

Սա մեզ կտանի մի փոքր տխուր երանգների, այնպես որ թող մնա ճերմակ անուրջն իր թաքնվածության մեջ:

-Ո՞րն է Ձեր կտոր մը երկինքը:

Դա երկինքն է` իմ պատուհանից: Երբ ես աշխատում եմ եւ երաժշտությունից հայացքս բարձրանում է երկինք, այնպես եմ ուրախանում, որ երկինք կա , ապշում եմ: Այդ հոգսի միջից մեկ էլ տեսնում ես ազատությունը, երկնքի ազատությունը: Այնպիսի բերկրանք ու հայտնաբերում է դա:

-Մենք ենք մեր սարերը, կա՞մ…

Ես Հայաստանի հողի ամեն թիզին սիրահարված եմ` լինի դա Լոռի, Շիրակ, Արարատյան դաշտ, Զանգեզուր, ամենուրեք: Ես մի օր գնում էի Գորիս եւ երբ ճանապարհին իջանք մեքենայից, դաշտ մտա, դաշտի եզրին մի շատ գեղեցիկ ծաղիկ կար: Երկար մտածեցի` պոկեմ, վերցնեմ-չվերցնեմ, վերջը թողեցի եւ երջանիկ եմ, որ այդ ծաղիկն այնտեղ եմ թողել եւ միտքս դեռ իր հետ է: Այնպես որ` մենք ենք մեր սարերը:

Հարցազրույցը` Արուսիկ Զախարյանի

Լուսանկարները` Արեւիկ Գրիգորյանի