Հանրահայտ ծաղրանկարիչ Ֆիլիպ Գելյուկի բացառիկ հարցազրույցը

Բելգիացի հանրահայտ ծաղրանկարիչ և «Կատուն» («Le Chat») կերպարի ստեղծող Ֆիլիպ Գելյուկը ֆրանսախոս հանրության համար ծաղրանկարներ ստեղծող ամենահայտնի ու սիրված դեմքն է։ 

Իր յուրահատուկ ոճով, որը միավորում է հումորը, խոհափիլիսոփայությունը և երբեմն էլ՝ նուրբ սարկազմը, Գելյուկը տասնամյակներ շարունակ կարողացել է գրավել լայն լսարանի ուշադրությունը։  

Բրյուսելում «Արմենպրես»-ի թղթակցին տված բացառիկ հարցազրույցում Ֆիլիպ Գելյուկը խոսել է իր կարիերայի մասին՝ անդրադառնալով «Կատուն» կերպարի ստեղծման ակունքներին և իր ճանապարհին հանդիպած դժվարություններին։ Նա կիսում է իր սուր հայացքն արվեստի զարգացումների վերաբերյալ և ընդգծում հումորի կարևորությունը՝ որպես արտահայտման միջոց։

Այս զրույցի միջոցով բացահայտում ենք իր աշխատանքին նվիրված մի արվեստագետի, որը մշտապես նորարարության որոնման մեջ է, բայց նաև հավատարիմ է իր աշխատանքի էությանը՝ մարդկանց ժպիտ պարգևելուն և նրանց մտածելու մղելու իրենց նպատակին։ 

-Պարոն Գելյուկ, ինչպե՞ս ծնվեց «Կատվի» կերպարը, ինչո՞ւ հենց կատու։ 

-«Կատվի» կերպարի ակունքները գալիս են մի շարք իրադարձություններից և ինքնաբուխ ստեղծագործական զարգացումներից: Ամեն ինչ սկսվեց մեր հարսանիքից հետո հյուրերին բաժանած շնորհակալական բացիկից, որտեղ ես սկզբում նկարեցի նապաստակներ, հետո շներ և վերջում կատուներ: Հյուրերին շնորհակալություն հայտնելու համար նախատեսված բացիկի համար ընտրեցինք կատուներին, քանի որ նրանք ավելի շատ էին մեզ նման: Նրանց մեջ կար պարզություն և պոեզիա, որը մեզ գայթակղեց: 

Երեք տարի անց, երբ ծնվեց իմ որդին՝ մեր առաջին երեխան, ես նորից նկարեցի սիրահարված կատուների զույգ՝ այս անգամ կատվի ձագուկի հետ։ Հենց այդ օրերին Le Soir թերթը կապ հաստատեց ինձ հետ քասթինգի մասնակցելու համար։ Չորս մուլտիպլիկատորների խնդրել էին կերպար ստեղծել երեքշաբթի օրերի հավելվածի համար։ Ոգեշնչվելով այս նկարների շարքից՝ ես ստեղծեցի մի քանի կոմիքսներ առօրյա կյանքի իրավիճակների վերաբերյալ: 

Հենց այստեղ է «Կատվի» կերպարն իսկապես ձևավորվել: Նրան տարբերվող դարձնելու համար ես ավելացրեցի վերարկու, փողկապ և յուրահատուկ անհատականություն: Եվ, ինչպես հաճախ ասում են, ոչ թե մենք ենք կատու ընտրում, այլ կատուն է մեզ ընտրում։ Կատուն ինքն իրեն պարտադրեց ինձ, ինչպես իրական կյանքում է լինում՝ ճիշտ այնպես, ինչպես որ  կատուն հաստատվում է քո այգում, հետո քո տանը՝ առանց քո որոշման։ Ի վերջո, հենց նա է ընտրել, որ ես նկարեմ իրեն։ Ահա, թե ինչպիսին է նրա ստեղծման պատմությունը։ 

-Արդյո՞ք ընթացիկ իրադարձությունները շա՞տ են ազդում Ձեր ստեղծագործությունների վրա: Այլ կերպ ասած՝ ի՞նչն է Ձեզ ոգեշնչում նման նուրբ ու հաճախ փիլիսոփայական հումորի համար։ 

-Ամենօրյա քաղաքական լուրերը՝ իրականում ոչ այդքան։ Չնայած ես լրատվության սպառող եմ՝ թերթեր եմ կարդում, ռադիո լսում և այլն, երբեք չեմ փորձել համակարգված մեկնաբանել քաղաքական փաստերը։ Դա անում եմ երբեմն, կոնկրետ խնդրանքների կամ թերթի համար, բայց դա ընդհանրապես իմ ԴՆԹ-ում չէ: Ես հակված եմ զբաղվել ավելի լայն թեմաներով․ այն, ինչ մենք անվանում ենք սառը կամ գաղջ լուրեր, բայց ոչ թեժ լուրեր: Ես միշտ մտածել եմ իրերի կայունության մասին։ Օրինակ, նրանք, ովքեր հրատարակում են գրքեր՝ ի մի բերելով իրենց նկարները տարվա ընթացիկ իրադարձությունների մասին, ես մտածում եմ այնպիսի նկարիչների մասին, ինչպիսիք են Պիեռ Կրոլը կամ Պլանտուն Ֆրանսիայում, որոնք պատրաստում են հետաքրքիր գործեր՝ Սուրբ Ծննդին կամ տարեվերջին կարդալու համար: Բայց մեկ-երկու տարի անց դրանք  կորցնում են իրենց արդիականությունը: Իսկ ես շատ արագ ցանկացա ստեղծել կայուն ալբոմներ: Այսպիսով, ես որոշեցի զբաղվել ավելի համընդհանուր և հավերժական թեմաներով, որպեսզի իմ գրքերը կարողանան արդիական լինել տարիներ շարունակ՝ չկորցնելով իրենց նշանակությունն ու հետաքրքրությունը: 

-Կա՞ն ուղերձներ և բացարձակ արժեքներ, որոնք Դուք փորձում եք փոխանցել «Կատվի» յուրաքանչյուր թողարկման հետ: 

-«Կատուն» նման չէ «Տինտինի» կամ «Աստերիքսի» արկածին, որտեղ կա պատմողական շրջանակ, և մենք հետևում ենք հերոսին այս կամ այն ​​իրավիճակում: Այն արժեքները, որոնք փոխանցում եմ «Կատվի» միջոցով, այն արժեքներն են, որոնք ես ինքս եմ կրում: Դրանք այնպիսի արժեքներ են, ինչպիսիք են սոցիալական արդարությունը, էկոլոգիական իրազեկությունը և ֆեմինիզմը: Վաղուց եմ բացահայտել ֆեմինիզմը և ինձ խորապես ֆեմինիստ եմ համարում՝ բառի ամենաազնիվ իմաստով: Սա չի նշանակում, որ ես ակտիվիստ եմ, բայց իմ առօրյայում և իմ պրակտիկայում միշտ գործել եմ այս արժեքներին համապատասխան։ 

Այո, գուցե, կարող ենք ասել, որ սա նման է նրան, ինչ Միսս Ֆրանսիան հայտարարում է իր ընտրության երեկոյան. «Ես կուզենայի, որ այլևս պատերազմ չլիներ, մարդիկ լավ ապրեին, և բոլորը սնվեին իրենց քաղցին համապատասխան»: Ակնհայտ է, որ դրանք համամարդկային գաղափարներ են, բայց դրանք ինձ շատ հոգեհարազատ են։ Այս արժեքներից դուրս ես տարիների ընթացքում գիտակցել եմ, որ «Կատուն» բարեկեցություն է բերում իր ընթերցողներին: Նրանց  դեմքին ծիծաղ է առաջացնում, որը թերապիայի ձև է, և առաջարկում է նրանց աշխարհին անկրկնելի պրիզմայից նայել։ Սա կարևոր է, քանի որ չենք կարող ամեն ինչ գնահատել ուղիղ իմաստով, նույնիսկ իրական կյանքում: Միշտ պետք է փորձել իրերը ընկալել այլ կերպ: Շատ ընթերցողներ գալիս են ինձ ասելու, որ «Կատուն» իրենց լավ լիցքեր է պարգևում, և դա ինձ խորապես հուզում է: 

-Ճիշտ է, Ձեր ստեղծագործությունները հաճախ հումորով անդրադառնում են հասարակական կամ քաղաքական թեմաներին: Ի՞նչ եք կարծում, հումորը փիլիսոփայության ձև է, թե՞ կյանքը ավելի լավ հասկանալու գործիք: 

-Ինձ համար նույն բանն է. Փիլիսոփայությունը կյանքը ավելի լավ հասկանալու գործիք է: Երբեմն ցավալին այն է, որ փիլիսոփաներն օգտագործում են այնպիսի լեզու, որը մի փոքր վեր է մեր հասկացողությունից: Եթե ​​ինձ ինչ-որ մեկը բացատրում է, թե ինչ նկատի ուներ Դեկարտը կամ Սպինոզան, ես ինքս ինձ ասում եմ. «Ահ, այո, հիմա հասկացա»: Բայց եթե ուղիղ կարդում եմ նրանց տեքստերը, չեմ հասկանում։ Կարծում եմ՝ սա շատ մտավորականների մոտ տարածված խնդիր է։ Նրանք անդրադառնում են սոցիալական կամ մարդկային խնդիրներին, բայց դրանց մասին խոսում են այնպիսի էզոտերիկ և գիտական ​​ձևով, որ ի վերջո չեն հասնում այն ​​մարդկանց, որոնց դա վերաբերում է: Ինձ դուր չի գալիս անուղղակիորեն ասելու այս ձևը. «Ես խելացի եմ, իսկ դո՞ւ»: Ընդհակառակը, ես ավելի առաքինի եմ համարում ձգտել խոսել այնպիսի լեզվով, որը բոլորը կարող են հասկանալ: Հումորը դա անելու հիանալի միջոց է: Իհարկե, ոչ բոլորն են զգայուն հումորի նկատմամբ, բայց ինձ մոտ տպավորություն է ստեղծվում, որ այն թեմաները, որոնք ես եմ արծարծում, և այն փաստը, թե ինչպես եմ մոտենում իրերին, խոսուն է շատ լայն լսարանի համար՝ երեխաներից մինչև 80 տարեկաններ:

-1983 թվականից ի վեր «Կատուն» արդեն մի քանի տասնամյակ է ինչ շարունակում է մնալ չափազանց հայտնի: Ի՞նչ եք կարծում, ի՞նչն է դարձնում այս կերպարն այդքան անժամանակավրեպ ու ունիվերսալ: 

-Կարծում եմ՝ դա մի կողմից կապ ունի կոմիքսի պարզության հետ։ Կերպարն ունի ընկերական և համակրելի կողմ։ Մյուս կողմից իմ առաջարկած կոմիքսները միշտ չէ, որ լուծում են տալիս։ Դրա փոխարեն տալիս են ճիշտ հարց, որը թույլ է տալիս ընթերցողին գտնել իր պատասխանը։ Ահա թե ինչու է «Կատուն» մնում մարդկանց հոգեհարազատ։ Երբեմն նա ուշաթափվում է ծիծաղից, բայց որոշ չափով չեզոք է մնում։  

Սա ինձ հիշեցնում է իմ թատերական կրթությունը, որտեղ մենք երբեմն աշխատում էինք չեզոք դիմակով։ Իսկական ստվարաթղթե դիմակ էր՝ առանց որևէ արտահայտության։ Ժեստերի կամ իրավիճակի միջոցով մենք պետք է փոխանցեինք այնպիսի զգացմունքներ, ինչպիսիք են զայրույթը, ուրախությունը կամ սերը: Կարծում եմ, որ դա հետք թողեց ինձ վրա: «Կատուն» նույնպես չեզոք դիմակ ունի։ Դրա իմաստը ոչ թե արտահայտության մեջ է, այլ նրա, թե ինչ է ասում  կամ անում: Նա ընթերցողին չի զգուշացնում՝ ասելով. «Զգուշացեք, տղերք, ծիծաղելի է լինելու»: Երբեմն նա ծիծաղում է մինչև արցունքներ, իհարկե, քանի որ յուրաքանչյուր կանոն ինչ-որ պահի արժանի է խախտման: Այս չեզոքությունը թույլ է տալիս ընթերցողին պրոյեկտել իրեն «Կատվի» մեջ: Հենց այս նուրբ փոխանակման մեջ է գտնվում նրա անժամանակությունն ու համընդհանրությունը: 

-Նկարելու հատուկ ծես կամ սովորույթ ունե՞ք:

-Ոչ, հատուկ ծես չունեմ, բայց շատ կանոնավոր ժամեր ունեմ։ Ամեն առավոտ ժամը 9-ին արվեստանոց եմ գալիս և սկսում աշխատել։ Բացում եմ ծորակն ու ինքաբերաբար հոսում է ստեղծագործական միտքը:

-Եթե այսօր «Կատուն» կարողանար խոսել իր ստեղծողի հետ, ի՞նչ եք կարծում, նա ի՞նչ կասեր Ձեզ: 

-Այո, արդեն խաղացել եմ այս երկխոսության վրա, և նա արդեն ինձ ասել է. «Բայց գիտե՞ս, նույնիսկ եթե ես ուզում եմ քեզ ինչ-որ բան ասել, դա դու ես, ով գրելու է»։ Նա գիտի դա և, եթե կարողանար նույնն ասել ինձ, չգիտեմ, կարծում եմ, որ նա կասեր շնորհակալություն: Իրականում «Կատուն» իմ երրորդ երեխան է. ես ունեմ որդի, դուստր և նրան: Դա մի հարաբերություն է, որը ես ստեղծել եմ։ Ուրեմն ես ի վերջո նրա արարիչն եմ՝ ինձ հարգանք է պարտական: Ինձնից շատ ավելի հայտնի է դարձել, ուստի շատ հպարտ է։  

-Անսպառ էներգիա ունեք և, իհարկե, կշարունակեք գործել դեռ երկար տարիներ։ Բայց ի՞նչ եք կարծում, կարող է գալ մի պահ, երբ Դուք ինքներդ Ձեզ ասեք. «Ես անդրադարձել եմ բոլոր թեմաներին, այլևս անելու բան չկա, ես կդադարեմ այստեղ»: Արդյո՞ք սա է այն զգացողությունը, որը կարող է իսկապես կանգնեցնել Ձեզ:

-Այո, բայց հուսով եմ, որ երբեք չեմ դադարի: Հուսով եմ, որ կմահանամ շատ ծեր, մի փոքր նման Թոմի Ունգերերին, այն մեծ ֆրանսիացի ծաղրանկարչին, որին մի օր գտան իր անկողնում պառկած՝ իր էսքիզների տետրն ու մատիտը ձեռքին: Դե, դա կլինի լավ ավարտ: Միակ բանը, որի համար պետք է շատ զգույշ և զգոն լինեմ, որակյալ մնալն է: Եթե ​​մի օր այն սկսի անկում ապրել, եթե կոմիքսները սկսեն ավելի քիչ ծիծաղելի լինել, ապա հուսով եմ, որ ինձ շրջապատողները կասեն դրա մասին։

Օրինակ, կինս ու երեխաներս չեն զլանա ինձ զգուշացնել։ Ի վերջո, կինս ինձնից մեկ տարով մեծ է, ուստի հուսով եմ, որ նա դեռ խելքը կորցրած չի լինի և ինձ կասի այդ մասին (ծիծաղում է): 

Ես նաև շրջապատված եմ մի թիմով, որի կարծիքը հաճախ եմ հարցնում։ Երբ ես կասկածում եմ որևէ գաղափարի արդիականությանը կամ տատանվում եմ, ցույց եմ տալիս, և նրանք ինձ կարծիք են տալիս. «Այո, դու ճիշտ ես կասկածում, լավ չէ» կամ հակառակը. «Ոչ, հիանալի է»: Երբ նոր ալբոմ եմ պատրաստում, բոլորին խնդրում եմ կարդալ այն և նշել թույլ կողմերը։ Կարծում եմ՝ դա էական է։ 

Մյուս կողմից, ես արդեն դադարեցրել եմ որոշակի նախագծեր։ Ես դադարեցրեցի շոուները և որոշ համագործակցություններ՝ մտածելով «Զգույշ լինենք, սա չափազանց հեշտ է դառնում։ Եթե պիտի կրկնվենք ու նորից անենք այն, ինչ արել ենք վեց տարի առաջ, դա այլևս իմաստ չունի»։ 

«Կատվի» դեպքում այլ է: Ես նման եմ լեռնագնացին՝ ինքս ինձ ասում եմ, որ, գուցե, դեռ հնարավոր է ավելի բարձրանալ: