თუ აზერბაიჯანს არ აქვს სომხეთზე თავდასხმის განზრახვა, ესკალაციის ალბათობა ნულია: პრემიერ-მინისტრი ფაშინიანი ალიევის განცხადებებს გამოეხმაურა

ერევანი, 19 დეკემბერი, არმენპრესი. სომხეთის რესპუბლიკის პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა „არმენპრესის“ კითხვებს უპასუხა. ქვემოთ წარმოდგენილია ინტერვიუ:

- ბატონო პრემიერ-მინისტრო, აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა რუსულ მედიასთან მიცემულ ინტერვიუში დაადასტურა, რომ სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სამშვიდობო ხელშეკრულების პროექტის 17 მუხლიდან 15 შეთანხმებულია, ხოლო შეუთანხმებელი საკითხებიდან ერთი ეხება სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვარზე მესამე ქვეყნების ძალების განლაგების აკრძალვას, მეორე კი – საერთაშორისო ინსტანციებში ერთმანეთის მიმართ წარდგენილი სარჩელების გაწვევას. როგორია სომხეთის პოზიცია ამ საკითხზე?

- ჩვენ აგრძელებთ აზერბაიჯანთან სამშვიდობო ხელშეკრულების განხილვაში კონსტრუქციულ ჩართულობას․ სამშვიდობო ხელშეკრულების შეუთანხმებელ ორ მუხლთან დაკავშირებით უკვე ერთი თვეზე მეტი ხნის წინ გადავეცით აზერბაიჯანს ჩვენი წინადადებები, რომელზეც პასუხი ჯერ არ მიგვიღია. ჩვენ ვთავაზობთ, რომ მესამე ქვეყნების ძალების არგანთავსების დებულება გავრცელდეს სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის დელიმიტირებული მონაკვეთების მიმართ, და ეს ლოგიკურია, რადგან ამ მონაკვეთებში სწორედ დელიმიტაციის გამო ესკალაციის რისკი მნიშვნელოვნად მცირდება, თუ არ ვიტყვით, რომ მინიმუმამდე დადის. სრული დელიმიტაციის შემდეგ, შესაბამისად, სომხეთ-აზერბაიჯანის საზღვრის ნებისმიერ მონაკვეთზე მესამე ძალის არსებობის საჭიროება აღარ იქნება, და სომხეთის რესპუბლიკა ამ ლოგიკას სთავაზობს. რაც შეეხება ერთმანეთის წინააღმდეგ წარდგენილი სარჩელების გაწვევას, როდესაც სამშვიდობო ხელშეკრულება ფორმდება, ეს ლოგიკურია, შესაბამისად, იდეა მისაღებია ჩვენთვის. აქ ორი ნიუანსია։ ერთ-ერთი ისაა, რომ საერთაშორისო ინსტანციებში განხილვადი ინდივიდუალური ჰუმანიტარული საკითხების ორმხრივ ფორმატში გადაწყვეტის გასაგები პერსპექტივა უნდა არსებობდეს. და მეორე, უნდა იყოს მკაფიო, რომ სხვა საკითხებით საერთაშორისო პლატფორმებიდან დავების უკან გაყვანის შემდეგ, მხარეები აღარ უნდა დააყენონ და გაამწვავონ იგივე საკითხები ორმხრივი ურთიერთობების დღის წესრიგში, რათა არ გახდეს ესკალაციების მუდმივი წყარო.

- რას გულისხმობთ?

- ვგულისხმობ იმას, რომ არ უნდა ვთქვათ მხოლოდ უარი საერთაშორისო სასამართლო ინსტანციებში დავების გადაწყვეტაზე, არამედ თავად დავებზეც. ჩვენ მზად ვართ, წავიდეთ ამ გზით. ამ ეტაპზე ვეძებთ გადაწყვეტილებებს ასევე ინდივიდუალური ხასიათის ჰუმანიტარულ საკითხებთან დაკავშირებით.

- იმავე ინტერვიუში აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა კვლავ წამოწია სომხეთის რესპუბლიკის კონსტიტუციის ცვლილების საკითხი, ისევ ამტკიცებს, რომ ჩვენი კონსტიტუცია აზერბაიჯანის წინააღმდეგ ტერიტორიულ პრეტენზიებს შეიცავს.

- რამდენჯერმე მქონდა ამ თემაზე საუბრის შესაძლებლობა და კიდევ ერთხელ ვხედავ აუცილებლობას, განვმარტო, რომ თუ ეს აზერბაიჯანის მიერ გამოხატული გულწრფელი შეშფოთებაა, ამ შეშფოთებების განეიტრალების ყველა საფუძველი არსებობს. რატომ? იმიტომ, რომ განცხადებები იმის შესახებ, თითქოს სომხეთის რესპუბლიკის კონსტიტუცია აზერბაიჯანის მიმართ ტერიტორიულ პრეტენზიებს შეიცავს, ეფუძნება იმ არგუმენტს, რომ ჩვენი კონსტიტუციის პრეამბულაში ზოგადი მითითებაა დამოუკიდებლობის დეკლარაციაზე, სადაც თავის მხრივ ნახსენებია მთიანი ყარაბაღი. სომხეთის საკონსტიტუციო სასამართლომ 2024 წლის 26 სექტემბრის გადაწყვეტილებით დაადგინა, რომ კონსტიტუციის პრეამბულაში დამოუკიდებლობის დეკლარაციაზე მითითება ეხება მხოლოდ იმ დებულებებს, რომლებიც სიტყვასიტყვითაა განსაზღვრული კონსტიტუციის მუხლებში. სომხეთის კონსტიტუციის არცერთ მუხლში არც პირდაპირ, არც ირიბად ნახსენები არ არის მთიანი ყარაბაღი. თუ კონსტიტუციის შინაარსს მივიღებთ ისე, როგორც აზერბაიჯანი განმარტავს, მაშინ კითხვა ჩნდება: რატომ არ მონაწილეობდა ყარაბაღი 1995 წლის კონსტიტუციურ რეფერენდუმში? რატომ არ გაიხსნა საარჩევნო უბნები იქ და რატომ არ ხდებოდა ხალხის მიერ კონსტიტუციაზე ხმის მიცემა? იგივე შეიძლება ითქვას იმაზე, რაც მოხდა შემდეგ, სომხეთის საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნებზე. გარდა ამისა, თუ სომხეთის რესპუბლიკის კონსტიტუციის აზერბაიჯანული განმარტება სწორი იქნებოდა, შეუძლებელი იქნებოდა სომხეთის რესპუბლიკის მიერ ჩვენი ყარაბაღელი ძმების და დების ლტოლვილებად აღიარება.

- თქვით, რომ სომხეთსაც აქვს შეშფოთება, რომ აზერბაიჯანის კონსტიტუცია შეიცავს ტერიტორიულ პრეტენზიებს სომხეთის მიმართ.

- დიახ, და ეს შეშფოთება ეფუძნება იმ ფაქტს, რომ აზერბაიჯანის კონსტიტუციის პრეამბულა შეიცავს მითითებას 1991 წლის 18 ოქტომბერს აზერბაიჯანის პარლამენტის მიერ მიღებულ კონსტიტუციურ აქტზე. კონსტიტუციური აქტი თავის მხრივ მოიხსენიებს 1918 წლის 28 მაისს აზერბაიჯანის პირველი რესპუბლიკის დამოუკიდებლობის დეკლარაციას, რომელიც აცხადებს, რომ აზერბაიჯანის პირველი რესპუბლიკა მოიცავს აღმოსავლეთ და სამხრეთ ტრანსკავკასიას. 1919 წლის ნოემბერში აზერბაიჯანის რესპუბლიკამ ანტანტას წარუდგინა ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული რუკა, რომლის მიხედვითაც აზერბაიჯანის შემადგენლობაში შედიოდა სომხეთის რესპუბლიკის სიუნიქის და ვაიოც ძორის ოლქები მთლიანად, ასევე არარატის, არმავირის, გეღარქუნიქის, ტავუშის, ლორის და შირაკის ოლქების ტერიტორიის ნაწილი, სომხეთის ტერიტორიის დაახლოებით 60 პროცენტი. შესაბამისად, აზერბაიჯანის კონსტიტუცია შეიცავს ტერიტორიულ პრეტენზიებს სომხეთის რესპუბლიკის წინააღმდეგ. თუმცა ჩვენ არ ვაყენებთ აზერბაიჯანის კონსტიტუციის ცვლილების საკითხს ორ მიზეზის გამო. პირველი, ასეთი მოთხოვნა ჩიხში შეიყვანს სომხეთ-აზერბაიჯანის მშვიდობის პროცესს. მეორე, სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის შეთანხმებული მშვიდობის ხელშეკრულების ნაწყვეტში მითითებულია მუხლი, რომელიც ამბობს, რომ მხარეებს არ შეუძლიათ მიმართონ თავიანთ შიდა კანონმდებლობას ამ ხელშეკრულების განხორციელების ჩავარდნის გასამართლებლად. შეთანხმებული მშვიდობის ხელშეკრულების კიდევ ერთ მუხლში ნათქვამია, რომ მხარეები აღიარებენ ერთმანეთის ტერიტორიულ მთლიანობას, არ გააჩნიათ ტერიტორიული პრეტენზიები ერთმანეთის მიმართ და ვალდებულნი არიან მომავალშიც არ წამოაყენონ მსგავსი პრეტენზიები.

- იგულისხმებთ, რომ კონსტიტუციასთან დაკავშირებული შეშფოთების გამო არ უნდა მოეწეროს ხელი მშვიდობის ხელშეკრულებას, არამედ ხელშეკრულებაზე ხელმოწერა გააქრობს ამ შეშფოთებებსაც?

- აუცილებლად. და თუ საკითხს სომხეთის რესპუბლიკის კანონმდებლობის თვალსაზრისით მივუდგებით, ჩვენი კანონების თანახმად, მშვიდობის ხელშეკრულების ხელმოწერის შემდეგ ის უნდა რატიფიცირდეს ეროვნული ასამბლეის მიერ. მანამდე მთავრობა ვალდებულია ხელშეკრულება გადასცეს საკონსტიტუციო სასამართლოს, რათა შეამოწმოს მისი შესაბამისობა სომხეთის რესპუბლიკის კონსტიტუციასთან. თუ საკონსტიტუციო სასამართლო გადაწყვეტს, რომ მშვიდობის ხელშეკრულების ტექსტი არ შეესაბამება კონსტიტუციას (თუმცა 2024 წლის 26 სექტემბრის გადაწყვეტილების შემდეგ ასეთი განვითარება ნაკლებად სავარაუდოა), გამოვა, რომ აზერბაიჯანის არგუმენტები ამ საკითხში სწორია და სომხეთი იძულებული იქნება, აირჩიოს მშვიდობის ხელშეკრულებასა და კონსტიტუციის გარკვეულ დებულებებს შორის. მაგრამ თუ საკონსტიტუციო სასამართლო გადაწყვეტს, რომ მშვიდობის ხელშეკრულების ტექსტი შეესაბამება სომხეთის რესპუბლიკის კონსტიტუციას, ის გადაეცემა რატიფიცირების პროცესს პარლამენტში. სომხეთის რესპუბლიკის კონსტიტუციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, სომხეთის რესპუბლიკის რატიფიცირებული საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და კანონების ნორმების წინააღმდეგობის შემთხვევაში, უპირატესობას ანიჭებენ საერთაშორისო ხელშეკრულების ნორმებს. შესაბამისად, სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის მშვიდობის ხელშეკრულება, პარლამენტში რატიფიცირების შემდეგ, მიიღებს უმაღლეს იურიდიულ ძალას სომხეთის კანონებისა და სხვა ნორმატიული სამართლებრივი აქტების მიმართ, და ტერიტორიული პრეტენზიების საკითხი საბოლოოდ დაიხურება. იგივე მოხდება აზერბაიჯანშიც. ანუ, მშვიდობის ხელშეკრულებაზე ხელმოწერაა, რაც პრაქტიკულად გააქრობს როგორც სომხეთის, ასევე აზერბაიჯანის შეშფოთებას, მათ შორის კონსტიტუციებთან დაკავშირებით.

- როგორია სომხეთის პოზიცია ეუთოს მინსკის ჯგუფის დაშლის იდეის მიმართ?

- კონსტრუქციული. ჩვენ ვაცნობიერებთ იმ პოზიციას, რომ თუ კონფლიქტი არ არსებობს, მაშინ კონფლიქტის მოგვარებაზე მომუშავე ფორმატის არსებობას აზრი არ აქვს. თუმცა, ასევე გვსურს დავრწმუნდეთ, რომ ამავე ლოგიკით ეკიდება საკითხს აზერბაიჯანი და მისი მიზანი, მაგალითად, ასე ვთქვათ, „დასავლეთ აზერბაიჯანის“ ექსპანსიონისტური რიტორიკის განვითარებით კონფლიქტის უბრალოდ სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე გადატანა არ არის. მაგრამ ჩვენ ასევე გვინდა დავრწმუნდეთ, რომ აზერბაიჯანი ამავე ლოგიკით უდგება საკითხს და მისი მიზანი, მაგალითად, ე.წ. „დასავლეთ აზერბაიჯანის“ დისკურსის განვითარებით, სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიის მიმართ აგრესიული პოლიტიკის განხორციელება არ არის.

- მაგრამ აზერბაიჯანი აცხადებს, რომ ამას არავითარი ტერიტორიული პრეტენზია არ აქვს სომხეთის მიმართ, ეს არის დევნილთა დაბრუნების უფლების საკითხი და სომხეთის მთავრობას მოუწოდებს, აღიაროს ეს უფლება.

- აშკარაა, რომ ასე ვთქვათ „დასავლეთ აზერბაიჯანის“ რიტორიკით ოფიციალური ბაქო ცდილობს სომხეთის რესპუბლიკის მიმართ ტერიტორიული პრეტენზიები გააუმჯობესოს. როგორც ზემოთ აღვნიშნე, ეს პრეტენზიები აზერბაიჯანის კონსტიტუციითაც არის დოკუმენტირებული. თუ ასე არ არის და ჩვენ შეცდომას ვუშვებთ ჩვენს აღქმებში, მაშინ „დასავლეთ აზერბაიჯანის“ სახელით უნდა ვიგულისხმოთ აზერბაიჯანის რესპუბლიკის ყაზახის, თოვუზის, აღსტაფის, გედაბეის, დაშქესანის, ქელბაჯარის, ლაჩინის, კუბათლისა და ზანგელანის რაიონები. შესაბამისად, იქ ხალხის დაბრუნება აზერბაიჯანის შიდა საქმეა, და სომხეთის მთავრობას ამ საკითხში არავითარი როლი ან განსახილველი არაფერი აქვს, გარდა იმ საკითხებისა, რომლებიც უკვე განიხილება აზერბაიჯანთან. იმის გათვალისწინებით, რომ საუბარია ნორმალური ურთიერთობების დამყარებაზე, რაც უზრუნველყოფს აზერბაიჯანის დასავლეთ და სომხეთის აღმოსავლეთ საზღვრების უსაფრთხოებას.

- ბატონო პრემიერ-მინისტრო, აზერბაიჯანი სომხეთს არათავდაცვითი იარაღის შეძენაში ადანაშაულებს, მაგრამ ასევე ამბობს, რომ სომხეთი ვერ გაუძლებს მასთან შეიარაღების შეჯიბრში.

- სომხეთი არ არის ჩართული არცერთ ქვეყანასთან შეიარაღების შეჯიბრში. ჩვენ ვყიდულობთ იარაღს მხოლოდ სომხეთის საზღვრებისა და ტერიტორიული მთლიანობის დასაცავად, ანუ თავდაცვითი მიზნებისთვის, და ჩვენი მიზნები სრულიად გამჭვირვალეა. გვცდილობენ გვიკარნახონ, რომ თავდაცვითი მიზნებისთვის მხოლოდ თავდაცვითი შეიარაღება უნდა შევიძინოთ. მაგრამ მხოლოდ თავდაცვითი იარაღით დაცვა შეუძლებელია. მაგალითად, სომხეთს რომ ჰქონდეს ჰაერსაწინააღმდეგო თავდაცვის და რადიოელექტრონული ბრძოლის იდეალურად აღჭურვილი საშუალებები, როგორ უნდა დაიცვას თავი სახმელეთო შეტევებისგან? რა თქმა უნდა, საარტილერიო, სარაკეტო და სხვა დარტყმის საშუალებებით. აზერბაიჯანმაც შეიძინა არათავდაცვითი იარაღი, ნიშნავს თუ არა ეს რევანშისტულ პოლიტიკას?

- აზერბაიჯანი ზოგადად ცდილობს სომხეთის რესპუბლიკის მიერ იარაღის შეძენა დღის წესრიგის საკითხად აქციოს.

- საერთაშორისო ყველა ნორმის თანახმად, სომხეთის რესპუბლიკას აქვს შეიარაღებული ძალების ქონის უფლება და ვალდებულება, დაიცვას საკუთარი მოქალაქეები, მათ შორის, შესაძლო გარე საფრთხეებისგან. არმიის რეფორმა ჩვენი ლეგიტიმური უფლებაა. წარმოადგენს თუ არა ეს საფრთხეს აზერბაიჯანისთვის? არა, რადგან ჩვენ მკაფიოდ აღვიარეთ და ვაღიარებთ აზერბაიჯანის ტერიტორიულ მთლიანობას და სუვერენიტეტს საბჭოთა აზერბაიჯანის საზღვრებში და ველით, რომ აზერბაიჯანიც, ჩვენი მსგავსად, ორაზროვნების გარეშე, აღიარებს სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიულ მთლიანობას ჩვენი მიღწეული შეთანხმებების საფუძველზე და თავს შეიკავებს მუქარების პოლიტიკისგან. პრაქტიკულად ყოველდღე აზერბაიჯანიდან მუქარის განცხადებები ისმის სომხეთის რესპუბლიკის მიმართ. ასეთ პირობებში ჩვენი რეაგირება ხშირად შიდა კრიტიკასაც კი აწყდება, რადგან ვაცხადებთ, რომ ჩვენ ასევე არ ვაყენებთ მიზნად ჩვენი სუვერენული ტერიტორიის ოკუპირებული 200 კვადრატული კილომეტრის აღდგენას სამხედრო გზით, რადგან საზღვრის დელიმიტაციის საკითხში მიღწეული ინსტიტუციური გადაწყვეტილებები საშუალებას გვაძლევს ეს საკითხი მშვიდობიანი მოლაპარაკებების გზით მოვაგვაროთ. მიუხედავად ამისა, ამ კონტექსტში აზერბაიჯანს შევთავაზეთ ორმხრივი მექანიზმის შექმნა შეიარაღების ურთიერთკონტროლისთვის. თუმცა, აზერბაიჯანი ამ შეთავაზებაზე ჯერჯერობით არ რეაგირებს, ხოლო სომხეთისა და აზერბაიჯანის სამხედრო ბიუჯეტების სხვაობა უკვე სამჯერ არის აზერბაიჯანის სასარგებლოდ. ამ ფონზე, ჩვენი შეიარაღებაში დადანაშაულება, რბილად რომ ვთქვათ, უსამართლოა.

- როგორ შეაფასებდით ახალი ესკალაციის რისკს რეგიონში?

- შემიძლია დავადასტურო, რომ სომხეთს აზერბაიჯანზე თავდასხმის, პროვოკაციული ქმედებების განხორციელების არანაირი განზრახვა, მიზანი ან გეგმა არ აქვს და ამ გზას არ დაადგება. თუ აზერბაიჯანსაც არ აქვს სომხეთზე თავდასხმის განზრახვა, მაშინ რეგიონში ესკალაციის ალბათობა ნულოვანია.

- ბატონო პრემიერო, გაგრძელდება თუ არა საზღვრის დელიმიტაციის პროცესი და თუ კი, რომელ მონაკვეთზე?

- როგორც სომხეთში, ისე აზერბაიჯანში, საზღვრის დელიმიტაციის კომისიების რეგლამენტები დამტკიცებულია, რაც იმას ნიშნავს, რომ დელიმიტაციის პროცესი უნდა გაგრძელდეს. ვფიქრობ, უახლოეს მომავალში დელიმიტაციის კომისიები შეხვედრას გამართავენ, რათა განიხილონ, რომელი მონაკვეთზე გაგრძელდეს დელიმიტაცია. ჩვენ ამ საკითხშიც კონკრეტული და კონსტრუქციული მუშაობისთვის ვართ მზად.

- ხოლო რა მდგომარეობაშია რეგიონული კომუნიკაციების საკითხი? აზერბაიჯანი კვლავ განაგრძობს საკუთარი კორიდორული ლოგიკის განვითარებას.

- ჩვენი შეფასებით, ჩვენ ვიპოვეთ გადაწყვეტა, თუ როგორ გავხსნათ სარკინიგზო კომუნიკაციები ისე, რომ ეს სრულად მისაღები იყოს როგორც სომხეთისთვის, ისე აზერბაიჯანისთვის. ამ გადაწყვეტილების შეთავაზება წერილობით ფორმატში გადავეცით აზერბაიჯანს და ველოდებით მათ დადებით რეაგირებას. როდესაც ეს პასუხი იქნება, საჭირო გახდება სწრაფად შეთანხმების გაფორმება და სარკინიგზო ხაზის მშენებლობის დაწყება.