სომხეთის რესპუბლიკის კონსტიტუციასთან დაკავშირებული აზერბაიჯანის შეშფოთების გაფანტვის ყველაზე ეფექტური გზა არის მშვიდობის შეთანხმების ხელმოწერა։ ფაშინიანი

პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა ყურადღება გაამახვილა ოფიციალური ბაქოს იმ განცხადებაზე, რომ სომხეთის რესპუბლიკის კონსტიტუცია აზერბაიჯანის მიმართ ტერიტორიულ პრეტენზიებს შეიცავს.

„არმენპრესის“ ინფორმაციით, სომხეთის რესპუბლიკის მთავრობის 2021-2026 წლების პროგრამის 2024 წლის შესრულების ანგარიშის წარდგენისას, პარლამენტში გამოსვლის დროს ფაშინიანმა აღნიშნა, რომ ამ საკითხთან დაკავშირებით სწორი პოზიციის დასაკავებლად, პირველ რიგში, საჭიროა საკითხს მივუდგეთ იმ წინაპირობით, რომ აზერბაიჯანი მას წამოსწევს როგორც გულწრფელ შეშფოთებას და არა როგორც მშვიდობის შეთანხმებაზე უარის თქმის საბაბს, როგორც ამას ზოგიერთი ექსპერტი ფიქრობს.

„ჩვენ თვითონაც გულწრფელად უნდა გავიგოთ პრობლემის არსი, მისი პოლიტიკური და იურიდიული შინაარსი. შესაბამისად, უნდა დავაფიქსიროთ, რომ სომხეთის რესპუბლიკის კონსტიტუციის ტექსტის ოფიციალურ განმარტებას მხოლოდ სომხეთის რესპუბლიკის საკონსტიტუციო სასამართლო შეუძლია, ანუ საკონსტიტუციო სასამართლო არის ის ორგანო, რომელსაც შეუძლია ოფიციალურად განმარტოს, თუ რას შეიცავს და რას არ შეიცავს სომხეთის რესპუბლიკის კონსტიტუცია.

ჩვენი საკონსტიტუციო სასამართლო 2024 წლის სექტემბერში განიხილავდა სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის სახელმწიფო საზღვრის დელიმიტაციისა და სასაზღვრო უსაფრთხოების საკითხებზე სამთავრობო კომისიების ერთობლივი საქმიანობის რეგლამენტს და დაადგინა, რომ ეს დოკუმენტი, რომელშიც ალმა-ათას დეკლარაცია დაფიქსირებულია როგორც ორი ქვეყნის საზღვრის დელიმიტაციის საბაზისო პრინციპი, შეესაბამება სომხეთის რესპუბლიკის კონსტიტუციას. ეს ნიშნავს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადასტურა ალმა-ათას დეკლარაციის ის პრინციპი, რომლის მიხედვითაც დამოუკიდებელი სომხეთის ტერიტორია იდენტურია საბჭოთა სომხეთის ტერიტორიასთან, ხოლო დამოუკიდებელი აზერბაიჯანის ტერიტორია საბჭოთა აზერბაიჯანის ტერიტორიასთან, და რომლის საფუძველზეც მხარეებმა 2022 წლის 6 ოქტომბერს პრაღაში შეთანხმდნენ ურთიერთობების დარეგულირებაზე სრულად შეესაბამება სომხეთის კონსტიტუციას. შესაბამისად, სომხეთის კონსტიტუციის განმარტების უფლებამოსილი ორგანოს გადაწყვეტილებით დადგენილია, რომ სომხეთის კონსტიტუციაში არ არსებობს ტერიტორიული პრეტენზიები აზერბაიჯანის ან სხვა ქვეყნის მიმართ. ეს არის უმაღლესი იურიდიული ძალის მქონე და გაუქმებას არ დაქვემდებარებული გადაწყვეტილება“, – განაცხადა ფაშინიანმა.

ამავდროულად, მან აღნიშნა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ სომხეთს ტერიტორიული პრეტენზიები არ გააჩნია აზერბაიჯანის მიმართ, ერევანი შენიშნავს, რომ აზერბაიჯანის კონსტიტუციაში არსებობენ ფორმულირებები, რომლებიც შესაძლოა აღქმული იქნას როგორც პრეტენზიები სომხეთის მიმართ, თუმცა სომხეთი ამ საკითხს ოფიციალურად არ აყენებს.

„მაგრამ მეორე მხრივ, როგორც არაერთხელ მითქვამს, ჩვენ თავადაც ვხედავთ აზერბაიჯანის კონსტიტუციაში ფორმულირებებს, რომლებიც სომხეთის მიმართ ტერიტორიულ პრეტენზიებად შეიძლება იქნას აღქმული. თუმცა ჩვენ ამ საკითხს არ ვაყენებთ, რადგან სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის მშვიდობისა და სახელმწიფოთაშორისი ურთიერთობების შესახებ შეთანხმების პროექტში არსებობს ისეთი ფორმულირებები, რომლებიც აწმყოსა და მომავალში მსგავს პრობლემებს გამორიცხავენ, სადაც ნათქვამია, რომ მხარეები არ აქვთ და ვალდებულდებიან მომავალშიც არ წამოსწიონ ტერიტორიული პრეტენზიები იმ გაგებით, რომ ისინი აღიარებენ ერთმანეთის ტერიტორიულ მთლიანობას საბჭოთა რესპუბლიკების საზღვრების ფარგლებში, როგორც ეს ალმა-ატას დეკლარაციაშია განსაზღვრული.

ამიტომ, თუ ვიმოქმედებთ იმ ვარაუდით, რომ აზერბაიჯანის პოზიცია სომხეთის კონსტიტუციასთან დაკავშირებით არაა მხოლოდ საბაბი, არამედ რეალური შეშფოთება ამ შეშფოთების გაფანტვის ყველაზე ეფექტური გზა არაა შეთანხმების არაკომპლექტირება, არამედ მისი ხელმოწერა. რატომ? იმიტომ რომ ჩვენი კანონმდებლობით, მთავრობა ვალდებულია გაგზავნოს შეთანხმების ტექსტი სომხეთის საკონსტიტუციო სასამართლოში, რათა დადგინდეს მისი შესაბამისობა კონსტიტუციასთან.

მიუხედავად იმისა, რომ ექსპერტების შეფასებით, 2024 წლის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების შემდეგ ეს ნაკლებად მოსალოდნელია, მაგრამ თუ სასამართლო დაადგენს, რომ შეთანხმება არ შეესაბამება სომხეთის კონსტიტუციას, მაშინ სომხეთის რესპუბლიკას ექნება კონკრეტული ვითარება და საჭიროება აირჩიოს მშვიდობასა და კონფლიქტს შორის.

მაგრამ თუ სასამართლო დაადგენს, რომ ტექსტი შეესაბამება კონსტიტუციას, მაშინ არავითარი დაბრკოლება არ იქნება შეთანხმების რატიფიცირებისთვის ეროვნულ ასამბლეაში და რატიფიცირების შემდეგ ამოქმედდება სომხეთის კონსტიტუციის მეხუთე მუხლის მესამე პუნქტი, რომელიც ამბობს: „სომხეთის რესპუბლიკის მიერ რატიფიცირებულ საერთაშორისო ხელშეკრულებებს აქვს უპირატესობა კანონებზე“.

ეს ნიშნავს, რომ შეთანხმება, მას შემდეგ რაც სომხეთმაც და აზერბაიჯანმაც ის რატიფიცირეს, მიიღებს უმაღლეს იურიდიულ ძალას. შესაბამისად, ამ საკითხში აზერბაიჯანის ამჟამინდელი პოზიცია თავად აზერბაიჯანის მიერ წამოჭრილი საკითხის გადაწყვეტას უშლის ხელს – სწორედ ამიტომ ზოგიერთი ექსპერტი მიიჩნევს, რომ ბაქო უბრალოდ დაუსაბუთებელი საბაბებით აჭიანურებს შეთანხმების ხელმოწერას“, – აღნიშნა ფაშინიანმა.

პრემიერ-მინისტრმა დაასკვნა, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში, აზერბაიჯანის მიერ დასმულ კითხვებზე პასუხის გზა არაა შეთანხმებაზე უარის თქმა, არამედ მისი ხელმოწერა.

„და, რადგან მსგავსი კითხვები ჩვენც გვაქვს, იგივე ეხება სომხეთის რესპუბლიკასაც“, – დაასრულა ფაშინიანმა.