ԵՐԵՎԱՆ, 14 ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ։ «Տղաներ, որ ելան մարտի» նախագծի շրջանակում «Արմենպրես»-ը ներկայացնում է Թալիշում արցախյան քառօրյա պատերազմի ժամանակ վիրավորում ստացած և սահմանների պաշտպանության համար «Մարտական խաչ» երկրորդ աստիճանի շքանշանով պարգևատրված Հարություն Բադալյանի պատմությունը։  

Հարությունը սովորում է Երևանի պետական տնտեսագիտական համալսարանի երկրորդ կուրսում՝ կառավարման բաժնում։ «Բանակ գնալուց առաջ մեկ տարի սովորել եմ Ագրարային համալսարանում, հետո տեղափոխվեցի Երևանի պետական տնտեսագիտական համալսարան։ Սովորելու եմ հեռակա, քանի որ ուզում եմ նաև աշխատել ու հիմա այդ գործով եմ զբաղվում»,-ասում է նա։ 
Մեր պատմության հերոսը ցանկանում է պետական համակարգում աշխատել։ Ասում է, որ սիրում է, երբ գրաֆիկը միշտ սեղմ է լինում և աշխուժության կողմնակից է: «Չեմ սիրում, պասիվ կյանքը, տանը նստել ընդհանրապես չեմ կարողանում»,- անկեղծանում է նա։ Հարությունի զբաղմունքները շատ են. «Օրինակ, հիմա ամբողջ խորությամբ ուսումնասիրում եմ հայոց պատմությունը, քանի որ այն ինձ միշտ հետաքրքրել է»:  
Հարությունը պատմում, որ մինչև ծառայությունը ներքին ձայնը միշտ հուշել է, որ հենց Ղարաբաղում է ծառայելու։ «Վեց ամիս Մատաղիսում ուսումնական շրջան եմ անցել։ Հետո արդեն սկսեցի ծառայել Թալիշում, որպես դիրքապահ։ Այնտեղի զինծառայողներին այդ ժամանակ հարցրի, թե որն է այստեղ ամենավտանգավոր դիրքը։ Բոլորը հենց իմ դիրքի անունը տվեցին։ Այն ժամանակ, երբ, այսպես ասած, բախտի բերմամբ ես մեկնեցի ծառայության, մեր հրամանատարը սկսեց դիրքերով բաժանել նորակոչիկներին։ Ես ընկա մի ուրիշ դիրք, հեռու ու ավելի հանգիստ»,-հիշում է նա։
Պատմում է, որ բոլորին տեղաբաշխելուց հետո, մի քայլ առաջ է եկել ու ասել՝ ուզում եմ գնալ հենց այդ վտանգավոր դիրքը։ Հրամանատարը մի պահ զարմացած նայել է ու ասել, որ մնա ծառայելու այնտեղ. «տեղավորվել ես էլի, ինչ տարբերություն»։ «Ես ասեցի, որ ինձ համար տարբերություն կա, ես ուզում եմ հենց այդտեղ ծառայել։ Այդ ժամանակ վաշտի հրամանատարը Հրաչ Գալստյանն էր, ով զոհվեց հենց ապրիլյան քառօրյա պատերազմի ժամանակ։ Նա տեղափոխեց ինձ հենց այդ դիրք։ Քանի որ կամավոր ցանկություն հայտնելու հնարավորություն կար այդ դիրք գնալու համար, ես հայտնեցի այդ ցանկությունը ու գնացի»,-պատմում է Հարությունը։ 

Մեր զրույցը շարունակելով` խնդրեցի, որ մի փոքր պատմի հենց քառօրյայից։ «Դիրքեր բարձրանալիս իմ ընկերոջը դիպուկահար հրացանով կրակեցին։ Դիրք հասնելուն պես, հրամանատարի կողմից հրաման ստացա` ոչնչացնել այն դիրքը, որից խփել են, քանի որ վաշտի ականանետի նշանառուն էի։ Իմ դիմացի դիրքից էին դիպուկահար հրացանով խփել»,- հիշում է Հարությունը. մոտ 36 արկ գցելուց հետո թշնամին տվել է 2 զոհ և ունեցել 7-ից ավելի վիրավոր։ 
Ապրիլի 1-ի լույս 2-ի գիշերը ադրբեջանական կողմն սկսել է արկակոծել հայկական դիրքը` օգտագործելով հրետանի, ականանետ, Դ-30... Արդեն անհնար էր կացարանից դուրս գալը։

«Մի քանի ժամ հետո դիտորդ էի, նկատեցի թշնամու կուտակումները։ Իմ դիրքը Թալիշի ամենամոտիկ դիրքն էր՝ մոտ 40 մետր հեռավորության վրա, ու այդպիսի բաները հեշտ էին նկատվում։ Միանգամից իջել ու զեկուցել եմ դիրքի ավագին ու անմիջապես անցել շրջանաձև պաշտպանության»,-ասում է մեր պատմության հերոսը։ 
Բայց մինչև իրեն կփոխարինեին, որ իջնի զեկուցի, ադրբեջանցիները արդեն հասցնում են դիրք ներխուժել։ Պատմում է, որ շրջանաձև կանգնելուց հետո մոտ յոթից ութ րոպե հրացաններով, նռնակներով կռիվ է սկսվել։ 
«Մոտ ութ րոպե անց իմ ուղղությամբ նռնակ նետեցին, պայթելուց հետո կպավ ոտքիս։ Վիրավորվեցի և ընկա, նկատեցի, որ երկու հոգի մոտենում է մեր կացարանին։ Արդեն կաղալով վազեցի հենց այդ ուղղությամբ։ Ոտքի բեկորային կույր վիրավորում էի ստացել»,-ասում է Հարություն Բադալյանը։ 
Պաշտպանիչ պատից, երբ դուրս է եկել, երկու մետր հեռավորության վրա երկու հոգի դուրս են եկել նրա դիմաց։ Առաջինը, երբ դուրս է եկել դիմացը, ասում է, այնպիսի իրավիճակ էր, որ «կամ ես էի կամ նա, երկուսով զենքերը պահել էինք միմյանց վրա»։ Վայրկյանների տարբերություն է եղել, թե ով կկրակի առաջինը։ «Ես շուտ հասցրի և ոչնչացրի առաջինին։ Կողքինը նկատեց, որ կրակահերթով ոչնչացրի, միանգամից փախավ։ Տասը մետր հասցրեց վազել, նրան էլ ոչնչացրի։ Մնացածը փախան խրամատ, որտեղից եկել էին, որ նկատելի չլինեն, ես չկարողանամ կրակել»,-հիշում է Հարությունը։ Այդ ժամանակ էլ դիրքի ավագից վերցրած մոտ 3-4 նռնակ շպրտել է թշնամու կողմը։ Ասում է, որ այդ ժամանակ լսել է նրանց գոռոցները՝ ամենածանրը հրամանատարն էր վիրավորվել։ Դրանից հետո իր զենքը վայր է գցել, վերցրել հակառակորդինը ու վազել նրանց հետևից։ «Արդեն մոտ 10-15 մետր վազելուց հետո, 7-8 րոպե անցնել էր իմ վիրավորվելու պահից, ճանապարհին աստիճան կար։ Այդ խոչընդոտի պատճառով, ցավից ընկա գետնին, բայց հասցրի այնպես դիրքավորվել, որ կարողանամ տեսնել ու պառկած դիրքից սկսեցի կրակել։ Դրանից հետո կիսամեռ վիճակում թողնել են իրենց հրամանատարին ու փախել»,- հպարտությամբ պատմում է Հարությունը։ 
Նրան հոսպիտալ են տարել, երբ վիրավորվելու պահից անցել էր մոտ 10-15 րոպե։

«Վիրահատվելուց հետո հենց հաջորդ օրը ցանկացել եմ նորից հետ գնալ։ Բայց հենց նկատեցին, նորից պառկեցրին պալատում ու մոտ մեկ օր հետո տեղափոխվեցի Սիսիանի հոսպիտալ։ Համարյա մեկ ամիս այնտեղ եմ անցկացրել ու հետո վերադարձել տուն՝ տասը օր մայրական խնամքի համար»,-վերհիշում է պատմության հերոսը։ 

Ասում է, թե հենց այդ ժամանակ իրեն «Մարտական խաչ» երկրորդ աստիճանի մեդալով է պարգևատրել ՀՀ նախագահը: Պարգևը նրան է հանձնել ՀՀ պաշտպանության նախարարը։ Մայրական խնամքից հետո վերադարձել է Սիսիան, մոտ տասը օր պառկելուց հետո նրան տեղափոխել են Ստեփանակերտ. «Ճիշտ է` դեռ կաղում էի, ամբողջովին չէի ապաքինվել, չէի կարողանում զինվորական կոշիկ հագնել, բայց իմ կոշիկներով կամավոր ես ցանկացա վերադառնալ դիրքեր»: 
Հարությունը երկու տարի և երկու օր էլ ավելի ծառայել է դիրքերում ու հունիսի 22-ին զորացրվել։ 
Այս ամենից հետո, հարցնում եմ նրան, թե ովքե՞ր են իր համար քառօրյայի հերոսները, ասում է. «Ինձ համար հերոսներ են այն տղաները, ովքեր քառօրյային կռվել են ու զոհվել։ Նրանցից յուրաքանչյուրը ինձ համար հերոս է»: 
Բայց երբ հարցրի արդյո՞ք ինքն իրեն հերոս համարում է, ասում է, թե երդվել է պաշտպանել հայրենիքը, այդ օրը պետք է կատարեր երդումը ու պաշտպաներ իր դիրքը։ «Սովորական քաղաքացին ինչպե՞ս կպաշտպանի իր տունը. նույնը դիրքն է զինվորի համար։ Երկու տարի կացարանը պաշտպանում է մեզ անձրևից, պաշտպանիչ պատը՝ ականի բեկորներից, ես էլ պետք է դիրքը պաշտպանեմ»,-պատմում է նա։ 

Ի՞նչ ուժ է փրկել նրան. հարցս նրան ստիպեց մեծ ոգևորությամբ մի պատմություն պատմել ծառայությունից. «Երբ մտա այդ դիրք, առաջին դիրքապահը, ով շատ լավ զինվոր էր, պատմեց վաշտի նախորդ հրամանատարի մասին, ով եղել էր մինչև Հրաչ Գալստյանը։ Անունը Ռոբերտ Թորգոմյան է, բայց նա ինձ չի ճանաչում։ Պատմեց, որ նա միակն է եղել, ով այս դիրքերով կարողացել է խրամատի վերևի, չեզոք հատվածներով քայլել։ Ոչ ոք չէր արել այդպիսի բան, այն էլ այդ 40 մետր հեռավորության վրա գտնվող դիրքում»: 
Ասում է` պատմությունը լսելուց հետո երազել է, որ իր մասին էլ այսպես խոսեն։

Սկզբում խրամատի վերին հատվածից թաքուն նայել ու իջել է, հետագայում համարձակվել է բարձրանալ այնտեղ, անգամ չեզոք գոտի է բարձրացել ու քայլել խրամատի վերին հատվածներով։ «Այն ամենը, ինչ մեր վաշտի նախորդ հրամանատարը արել էր, ես էլ էի անում։ Ու պատճառը միայն ոգեշնչվածությունն էր, որ դու պատրաստ ես դիմակայելու թշնամուն` լինի հարձակում, թե դիվերսիա»: «Չէի՞ր վախենում» հարցին Հարութն ունի հստակ պատասխան. «Եթե սկսես մտածել` բա որ հանկարծ կրակեն, երբեք չես բարձրանա, այդպիսի բաներ չես անի»։ Ասում է` այդ պահին միշտ պիտի հիշես, որ մեր կյանքը տնօրինում է Աստված։ «Բանակում, դիրքերում այստեղի պես չէ, որ կյանքին ծանր նայես։ Բանակում մի արտահայտություն էի անում՝ հիմա մեռնեմ, թե հետո, ինչ տարբերություն։ Ես թեթև էի նայում մահվանը»:

Հետաքրքիր էր նաև, թե այս նպատակասլաց տղան ինչ երազանքներ ունի։ Ասում եմ` մի քիչ քո երազանքներից պատմի, հարցնում է, թե որ մեկը ասի, այնքան շատ են։ Բայց, այնուամենայնիվ, մեկը և երևի իր համար ամենակարևորը բարձրաձայնեց. «Երազանքս է մեր հասարակության մեջ կարողանամ փոխել մի բան, որը հենց իրեն օգուտ կտա, անգամ առանց նրա իմացության։ Մենք բոլորս պիտի փորձենք արժանի զավակներ լինել նրանց համար, ովքեր կերտել են այս երկիրը»:

Լիլիթ Դեմուրյան

Լուսանկարները` Ֆելիքս Առուստամյանի