ԵՐԵՎԱՆ, 21 ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ։ «Խաղաղության խաչմերուկ» ծրագրի իրականացման պարագայում անհրաժեշտ է մանրազնին դիտարկել մեր տնտեսության կառուցվածքը: «Արմենպրես»-ի թղթակցի հետ զրույցում նման կարծիք հայտնեց տնտեսագետ Ատոմ Մարգարյանը՝ հավելելով, որ պետք է իրատեսորեն գնահատել առկա ներուժն ու ներկայացնել սցենարային հստակ կանխատեսումներ ու բալանսավորված նախագծեր։

Խոսելով նշված ծրագրի իրականացումից բխող դրական կողմերի մասին՝ Մարգարյանն ընդգծեց, որ եթե ապաշրջափակվեն Ադրբեջանից Աղստևով անցնող ճանապարհը, Գյումրի-Կարս երկաթուղին և հարավային ուղղությամբ Մեղրիով անցնող երկաթգիծը, ինչպես նաև Նախիջևանով դեպի Երևան և մեր կողմից Բաքվով դեպի Ռուսաստան տանող ճանապարհները, ապա այդ դեպքում տնտեսական դրական ազդեցությունը կլինի աներկբա։

«Այդ դեպքում բեռնափոխադրումների լոգիստիկ ծախսերը կարող են նվազել, այսինքն՝ հանքարդյունաբերական արտադրանքը, շինանյութը կամ տարատեսակ ապրանքները կարող են ավելի էժան գնով տեղափոխվել։ Երեք տասնամյակ առաջ արտադրական հզորությունների և տնտեսական գործող սխեմաների պայմաններում նման իրավիճակ էր։ Ժամանակին տարբեր գնահատականներ են եղել, խոսվել է մինչև 38 տոկոսի չափով էժան բեռնափոխադրումների մասին, մինչդեռ ներկա լոգիստիկ պայմաններում, երբ այլընտրանքներ չկան, բեռնափոխադրումների ծառայություններն անհամեմատ թանկ են»,- ասաց տնտեսագետը։

Նրա դիտարկմամբ՝ գործընթացը բավականին դինամիկ է, և ծրագրի իրականացման վերաբերյալ գնահատականներ պետք է տա, նախևառաջ, Կառավարությունը։ Մարգարյանի պնդմամբ՝ քաղաքական հավակնոտ հայտարարություններով հանդես գալուն զուգընթաց պետք է բերվեն հիմնավորումներ, թե կոնկրետ ինչ տնտեսական օգուտներ կարող է քաղել երկիրը։

«Եթե խորքային դիտարկենք իրավիճակն ու տնտեսական զարգացումների տեսլականը, ապա անհրաժեշտ է նշել, որ միայն նոր արդյունաբերականացման, տնտեսական նոր ծրագրերի իրականացման դեպքում կլինի շոշափելի արդյունք։ Տնտեսական հնարավորությունները կարող են բազմապատկվել, երբ այդ ծրագրերը լինեն տրանսպորտատար ու բեռնափոխադրումների տեսանկյունից՝ ավելի մեծ պահանջարկ ներկայացնող։ Եթե հանգուցալուծվի ռազմաքաղաքական կոնֆլիկտը և բացվեն տարածաշրջանային բոլոր հաղորդակցական ուղիները, ապա բոլոր կողմերը կշահեն դրանից, սակայն հաշվի առնելով Ադրբեջանի և Թուրքիայի ծայրահեղ ագրեսիվ և սուբյեկտիվ տրամադրությունները՝ նման խաչմերուկի իրականացումն իր մեջ պարունակում է հիպոթետիկ տարր»,- ասաց Մարգարյանը։

Տնտեսագետի խոսքով՝ Թուրքիայի և Ադրբեջանի համար տարածաշրջանային կոմունիկացիաների բացումը հետագա դիվիդենտներ վաստակելու միջոց է՝ մեր շահերի հաշվին։ Եթե Հայաստանը չինտեգրվի գլոբալ շուկաների հետ կապված մեծ նախագծերին՝ չունենալով զարգացած արդյունաբերություն, տնտեսության գիտատեխնոլոգիական ճյուղեր, ապա կարող է կուլ գնալ, քանի որ ի դեմս Ադրբեջանի և Թուրքիայի՝ գործ ունենք «տնտեսական գիշատիչների» հետ։

«Գլոբալ լոջիսթիքս» բեռնափոխադրող ընկերության տնօրեն Հմայակ Եզեկյանն անդրադառնալով նույն թեմային՝ իր հերթին նշեց, որ «Խաղաղության խաչմերուկ» ծրագրով փաստորեն փորձ է արվում դիվերսիֆիկացնել հաղորդակցության ուղիները՝ այլընտրանքներ ստեղծելով Վրաստանի ու Իրանի տարածքներով անցնող ճանապարհներին։

«Երկու օր է, ինչ կրկին կանգնել ենք նույն խնդրի առջև, քանի որ Լարսը եղանակային պայմաններից ելնելով, փակ է, ինչի հետևանքով բեռնափոխադրումների գները կտրուկ աճում են, երկարատև պարապուրդի դեպքում առաջանում է ապրանքների սակավություն ներքին շուկայում, ինչը վատ է բոլորի համար, բայց եթե ունենանք այլընտրանքային ճանապարհներ, միանշանակ, տնտեսապես ավելի լավ վիճակում կհայտնվենք»,- նշեց Եզեկյանը։               

Նրա դիտարկմամբ՝ մյուս կողմից էլ պետք է հաշվի առնվեն բոլոր ռիսկերը, որպեսզի հետո հնարավոր լինի դրանք չեզոքացնել։ Եզեկյանի գնահատմամբ՝ «Խաղաղության խաչմերուկ» ծրագրի իրականացման դեպքում հիմնական օգուտը կլինի այն, որ բեռնափոխադրումների հոսքը կարող է թեթևանալ, քանի որ Հայաստան գալիս են ոչ միայն հայկական, այլև վրացական, թուրքական, իրանական, ռուսական մեքենաները, որոնց համար կարող են լինել նաև այլընտրանքային ճանապարհներ։ Արդյունքում հատկապես մեր մեքենաներն ավելի քիչ խոչընդոտների կբախվեն, ավելի քիչ հերթերում կլինեն։

«Այդուհանդերձ, մոտ ապագայում դեռ հնարավոր չի լինի այդ ծրագիրն ամբողջությամբ կյանքի կոչել, որովհետև դժվար է գտնել փոխադրողների, ովքեր կգնան մեծ ռիսկի ու կշարժվեն, մասնավորապես, Ադրբեջանի ուղղությամբ։ Դժվար է ասել նաև, թե այդ ծրագիրն ադապտացիաների քանի փուլ պետք է անցնի կամ ինչպիսի կողմնորշիչներով ու ատրիբուտներով պետք է արդյունավետ համարվի։ Այս ոլորտում գործելով ավելի քան 12 տարի, շփվելով շատ գործընկերների ու մրցակիցների հետ՝ վստահաբար կարող եմ ասել, որ տեսանելի ապագայի կտրվածքով դեռ պատրաստ չենք գործող ճանապարհներին հնարավորինս շուտ այլընտրանք գտնել և Ադրբեջանով ուղարկել մեր մեքենաները»,- ասաց Եզեկյանը։

Խոսելով տարածաշրջանային բեռնափոխադրումների ժամանակ խախտումների ու ապօրինությունների դեպքում Ադրբեջանի նկատմամբ միջազգային տուգանքների և տույժերի կիրառման մասին՝ Եզեկյանն ընդգծեց, որ հարցը, նախ և առաջ, կդիտարկվի քրեական դաշտում։ Եթե մեքենաների վրա կրակում են կամ նրանց վրա քարեր նետում ու վնասում, ապա դա խոսում է այն մասին, որ տվյալ երկրում ներքին անվտանգության մեխանիզմները բացարձակապես չեն գործում և ուժային կառույցները ոչինչ չեն անում խուլիգաններին զսպելու համար։ Նրա խոսքով՝ Ադրբեջանն այդ մակարդակով ի զորու չէ հարց լուծել, ուր մնաց միջազգային անխափան ու անվտանգ փոխադրումներ երաշխավորել։    

Բեռնափոխադրող ընկերության տնօրենն ասաց, որ թուրքական ուղղությունը հնարավորությունների հետ նույնպես ունի ռիսկեր։ Նրա խոսքով՝ թուրքական ապրանքը անգամ Վրաստանով՝ երրորդ երկրի տարածքով անցնելու պարագայում շատ դեպքերում շարունակում է մնալ մրցունակ մեր տեղական գյուղատնտեսական արտադրանքի նկատմամբ։ Նրա կարծիքով՝ եթե Թուրքիան ուղիղ կապով հնարավորություն ունենա իր գյուղմթերքը ներկրել Հայաստան, ապա Արարատյան դաշտավայրի բոլոր տնտեսվարողները կկանգնեն լուրջ խնդիրների առջև, քանի որ նրանք դեռ մրցունակ չեն ապրանքների գնագոյացմանը դիմակայելու առումով։ Եզեկյանն ասաց, որ գնագոյացումն ապրանքի բեռնափոխադրման վրա որոշ չափով ազդում է, բայց, ընդհանուր առմամբ, թուրքական կողմն ունի ավելի շատ հնարավորություններ, տնտեսապես ավելի լավ վիճակում է։

«Բեռնափոխադրումների ծավալն ավելացնելու համար Հայաստանը պետք է ունենա տնտեսական ներուժի ավելացում։ Պետք է հասկանանք, թե մեզ մոտ ի՞նչն է ավելանում, ինչքանո՞վ է ընդլայնվում արտահանումը։ Մեր թեթև արդյունաբերությունն ու մնացած ոլորտները դեռ մրցունակ չեն, հետևաբար սահմանների բացման դեպքում ավելի շատ տեղի կունենա ներհոսք, որի պարագայում ավելի շատ օգտվելու են հարևան երկրների բեռնափոխադրող ընկերությունները»,- եզրափակեց մեր զրուցակիցը։

Մանվել Մարգարյան