ԵՐԵՎԱՆ, 17 ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Անվանի հայագետ-արևելագետ Բաբկեն Չուգասզյանի ծննդյան 100-ամյակի առթիվ նոյեմբերի 17-ին Մատենադարանում մեկնարկեց նրան նվիրված հայագիտական միջազգային երկօրյա գիտաժողով, որի շրջանակում ցուցադրվեց գիտնականի կյանքին և գործունեությանը վերաբերող ֆիլմ և մասնակիցներին ներկայացվեց «Բաբկեն Չուգասզէան, Երկերի ժողովածու» գիրքը:

«Արմենպրես»-ի թղթակցի հետ զրույցում Մատենադարանի տնօրեն Արա Խզմալյանը հիշեց՝ տարիներ առաջ Չուգասզյանի ընտանիքը կառույցին է նվիրել հեղինակի արխիվային հավաքածուն, որը շատ արժեքավոր է:

«Շատ կարևորում ու նշանավորում եմ Բաբկեն Չուգասզյանի հավաքչական գործունեությունը: Մատենադարանն ամբողջությամբ հայ մարդու հավաքչական բնազդի մարմնացումն ու խորհրդանիշն է, այն այդ հավաքչական գործունեության արդյունքն է, կառույց, որով մենք  հպարտանում ենք և համարում մեր մեծագույն արժեքը: Բաբկեն Չուգասզյանի դերն այդ հավաքչական առաքելության մեջ չափազանց կարևոր է: Հատկապես 1970-ական թվականներին, երբ տոտալիտար համակարգ էր, երկաթե վարագույր, ամբողջական վերահսկողություն, նա կարողացել է շփվել արտասահմանի, սփյուռքի հետ, նկարագրել ձեռագրերը, համոզել մարդկանց այդ ձեռագրերը հանձնել Մատենադարանին: Դա անելու համար կազմակերպչի, հոգեբանի, դիվանագետի շատ լուրջ ունակություններ են պետք: Նրանք, ովքեր երբևէ առնչվել են ձեռագրերի սեփականատերերի հետ, փայլուն պատկերացնում են, թե ինչ բարդագույն աշխատանք է արժանանալ վստահության և հասանելիություն ձեռք բերել դեպի այդ արժեքները»,-շեշտեց Խզմալյանը:

Նա հավելեց՝ Բաբկեն Չուգասզյանի օրոք տասնյակ ձեռագրեր են մուտք գործել Մատենադարան, ձեռագրերի հարյուրից ավելի միկրոժապավեններ, նկարագրություններ: «Այդ ամենը նկարագրված է Չուգասզյանի գրքերում, որ ունեն ոչ միայն սկզբնաղբյուրի նշանակություն, այլև առանձնանում են հուշագրական ու զգացական շեշտադրումներով: Մեր պարտքն էր անդրադառնալ Բաբկեն Չուգասզյանին, և ես շնորհակալ եմ նրա ընտանիքին՝ հոբելյանական գիտաժողովը նախաձեռնելու համար»,-եզրափակեց Արա Խզմալյանը:

«Բաբկեն Չուգասզէան, Երկերի ժողովածու» գիրքը կազմել և խմբագրել է նրա որդին՝ ԵՊՀ Արվեստի պատմության և տեսության ամբիոնի վարիչ Լևոն Չուգասզյանը:

Հրատարակության նպատակն է ի մի բերել գիտնականի գրավոր ժառանգությունը և վեր հանել նրա աշխատությունների կարևորությունը հայագիտության և արևելագիտության զարգացման գործում:

Լևոն Չուգասզյանի խոսքով՝ հատորը, որը նախատեսված է հայագետների, արևելագետների, համալսարանների ուսանողների, հայագիտությամբ հետաքրքրված մարդկանց համար, պատրաստման բավականին երկար փուլ է անցել:  Գրքի հրատարակմանը բազմաթիվ մարդիկ են մասնակցել. Հայաստանի ազգային գրադարանի տնօրինությունը տարբեր պարբերականներից պատճենել է Չուգասզյանի հոդվածները, հետո դրանք մշակման են ենթարկվել: «Հոդվածներն ընդհանուր տեքստ չէին, դրանք նաև բազմալեզու էին՝ միջնադարյան բառարաններ՝ պարսկերեն, թուրքերեն բառերով ու արաբական արձանագրություններով, ուստի հարկ եղավ դիմել արևելագետների օգնությանը, և Քրիստինե Կոստիկյանը կարողացավ դրանք պատշաճ ներկայացնել: Հետո Ամերիկյան համալսարանի գրականության թվանշայնացման գրադարանի ջանքերով մի ամբողջական տեքստ ստեղծվեց, ինչից հետո սրբագրության փուլը եկավ: Ես ստուգել եմ ամեն բան: Կազմվել է անվանացանկը, որում որոշ կրճատումներ եմ արել»,-ասաց Լևոն Չուգասզյանը:

 Այն մարդիկ, որոնք կծանոթանան գրքին, կարող են հստակ պատկերացում կազմել Բաբկեն Չուգասզյանի կատարած աշխատանքի մասին: Նրա աշխատանքների մի մասը հայ միջնադարյան մատենագիտության վերաբերյալ է, հին գրականության, հայ-իրանական առնչությունների մասին է: «Դրանց կողքին կան միջնադարյան բառարաններ, որոշ հոդվածներ, որոնք ռուսերեն են, ֆրանսերեն, գերմաներեն՝ հրատարակված տարբեր պարբերականներում ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ՝ արտերկրում: Կան ձեռագրեր, որոնք նա փնտրել է իր ճամփորդությունների ժամանակ և կարողացել է բերել Հայաստան ու Մատենադարանը հարստացրել նոր մատյաններով, նկարազարդ մատյաններով»,-մանրամասնեց Չուգասզյանը:

Նա հավելեց՝ այդ ամենից զատ Բաբկեն Չուգասզյանը բնագրագիտական աշխատանքներ է կատարել, հրատարակության է պատրաստել տպագրության ամենահին նմուշները՝ «Ուրբաթագիրք»-ը և «Տաղարան»-ը, որոնք համապատասխան առաջաբաններով ու ուսումնասիրություններով, բայց նույնությամբ  հրատարակվել են: Այդ գրքերն առաջին անգամ հրատարակվել են 1512 թվականին Վենետիկում:

Բաբկեն Չուգասզյանը նաև հայտնաբերել է Սայաթ-Նովայի բոլորովին անծանոթ ձեռագիրը: «Դա Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» գիրքն է, որը Սայաթ-Նովան ընդօրինակել է Պարսկաստանի Գիլան նավահանգստում: Այդ ձեռագիրը Սայաթ-Նովայից մեզ հայտնի երրորդ ձեռագիրը դարձավ: Դա հնարավորություն տվեց ճշտել Սայաթ-Նովայի կյանքի անծանոթ դրվագներ, թվականներ, էջեր»,-տեղեկացրեց  Չուգասզյանը:

Նախատեսվում է հրատարակել նաև գրքի երկրորդ հատորը, որն ընդգրկելու է Չուգասզյանի որոշ անտիպ աշխատանքներ:

Լուսանկարները՝ Հայկ Մանուկյանի