ԵՐԵՎԱՆ, 22 ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Պաշտոնական տվյալներով` Հայաստանում գրանցված է 196 703  հաշմանդամություն ունեցող անձ: Նրանցից տարիքային առումով աշխատունակ են 110 000-ը, սակայն աշխատում են 8-9 տոկոսը: Հայաստանտում հաշմանդամների աշխատանքի հարցը լուծվում է ՀՀ Սահմանադրությամբ: «Հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի համաձայն՝  հաշմանդամներն ունեն ՀՀ Սահմանադրությամբ և օրենքով սահմանված նույն իրավունքները, ազատություններն ու պարտականությունները, ինչպես այլ անձինք: Սակայն արդյոք բոլորն են կարողանում օգտվել իրենց իրավունքից:

Հատուկ կարիքներ ունեցող անձանց զբաղվածությունն ապահովելու նպատակով պետական մակարդակով մշակվել են մի շարք ծրագրեր: Մասնավորապես «Աշխատատեղերի հարմարեցման ծրագրի» միջոցով 2014 թվականից մինչև 500 հազար դրամ է հատկացվում այն գործատուներին, ովքեր պատրաստ են աշխատանքի ընդունել հաշմանդամների: Քանի որ ծրագրերն աշխատանք փնտրողների համար է, գործատուն նախ պետք է դիմի Զբաղվածության պետական ծառայություն գործակալություն, եռակողմ պայմանագիր կնքվի կողմերի միջև, ապա նոր, ստանալով գումարը, կատարի հարմարեցումները: Երկրորդն Աշխատավարձի մասնակի փոխհատուցման ծրագիրն է:

«Ունիսոն» հասարակական կազմակերպության տնօրեն Արմեն Ալավերդյանն, «Արմենպրես»-ի հետ զրույցում, նշեց, որ մինչև 2014 թվականն այս ծրագիրն ավելի արդյունավետ էր, քանի որ փոխհատուցվում էր աշխատավարձի հիսուն տոկոսը (սակայն ոչ ավելի քան սահմանված նվազագույն աշխատավարձը) մինչև երկու տարի ժամկետով: 2014-ից երկու տարի ժամանակահատվածը նվազել է մինչև կես տարի:

«Մենք հիմա շատ ահազանգեր ենք ստանում, որ որոշ գործատուներ, ովքեր պատրաստ են եղել, ներառվելով այդ ծրագրում, հաշմանդամի ընդունել աշխատանքի, այժմ հրաժարվում են` կես տարին համարելով շատ քիչ: Երկու տարի ժամանակահատվածը կարևոր էր նաև նրանով, որ այդ ընթացքում հաշմանդամը կարող էր ձեռք բերել պատշաճ աշխատանքային փորձ, հմտություններ աշխատաշուկայում մրցունակ դառնալու համար»,- պարզաբանեց Ալավերդյանը:

Հասարակական կազմակերպության ջանքերի շնորհիվ 2014 թվականի հունվարի 1-ից ուժի մեջ մտած զբաղվածության մասին նոր օրենքի մի շարք դրույթներով քվոտաներ են սահմանվում հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար: Օրենքի այդ դրույթները պետական սեկտորի համար ուժի մեջ կմտնեն 2015 թվականի հունվարի 1-ից, իսկ մասնավոր սեկտորի համար` 2016-ի սկզբից: Այն չի գործում 100-ից պակաս աշխատողներ ունեցող գործատուների համար, և երեք տոկոս քվոտա է ապահովում պետական սեկտորի և մեկ տոկոս մասնավոր սեկտորի համար:

Չնայած այս փոփոխություններին և ձեռնարկված միջոցառումներին` հայ գործատուների գերակշռող մասի մոտ շարունակում է գերիշխել կարծատիպային մտածելակերպը, և շատերը խուսափում են աշխատանքի ընդունել հաշմանդամություն ունեցող անձնաց:

Հայաստանում հաշմանդամների զբաղվածության խնդիրը լուծելու այլընտրանք կարող են հանդես գալ սոցիալական բիզնեսները: Օրինակը մեր երկրում արդեն կա: «Տեսնող ձեռքեր» մերսման մասնագիտացված կենտրոնի տնօրեն Մարիամ Դիլբանդյանն իր օրինակով է ցույց տալիս, որ նման նախագիծը կարող է հաջողության հասնել:

2014 թվականի մայիսից  Երևանի Մոսկովյան 21 հասցեում գործում է «Տեսնող ձեռքեր» մերսման սրահը, ուր աշխատում են մասնագիտական վերապատրաստում անցած չորս կույր մերսողներ:

«Գաղափարն առաջացավ դեռ այն ժամանակ, երբ զբաղվում էի հայերեն աուդիոգրքերի ձայնագրմամբ: Համագործակցում էի «Ֆորտե» հասարակական կազմակերպության հետ, որը նաև զբաղվում է  կույրերի խնդիրներով: Այս կերպ մուտք գործեցի տեսողության խնդիրներ ունեցող մարդկանց համայնք: Սկզբում աուդիոգրքերի պատրարստմամբ և անվճար տարածման միջոցով նրանց կրթության ինչ-որ մաս ապահովում էինք, բայց հետո գալիս էր մասնագիտական կրթության հարցը: Ո՞ր ոլորտում նրանք կարող են իրենց լավ դրսևորել, որ հետո աշխատաշուկայում էլ կարողանան ծառայություններ առաջարկել և գումար վաստակել: Մայրս երկար տարիներ աշխատել է որպես մերսող, ու այդ կոնցեպտը կար մտքիս մեջ` գերզարգացած շոշափելիք, ֆիզիկական ուժ: Մտածեցի` հրաշալի կլինի, եթե կույր անձանց սովորեցնել մերսում»,- «Արմենպրես»-ին պատմեց Մարիամը:

Մտահղացումն իրականացնելն այնքան էլ հեշտ չէր: Հայաստանում չկար համապատասխան հաստատություն, որը մերսման գիտելիքներով կապահովեր տեսողական խնդիրներ ունեցող անձանց: Բացը լրացվեց առանձին դասընթացների միջոցով` ներգրավելով միջազգային մասնագետների, ովքեր պատրաստակամ գտնվեցին առանց վարձատրության իրենց փորձը փոխանցել կույրերին: Ութամսյա դասընթացների արդյունքում, հավաքվեց առաջին խումբը, որի մի մասը հիմա աշխատում է սրահում, մի մասն էլ անցել է անհատական աշխատանքի: «Շուկան դեռ պատրաստ չէր հաշմանդամից ծառայություն վերցնել, դժվար էր այդ մարդկանց տեղավորել մերսման սրահներում: Նվազագույն ռեսուրսներով ստեղծեցինք սրահը: Արդեն կրթություն ստացած կույրը  դասավանդում է նոր ուսանողներին: Փորձի փոխանակումն իրենց մոտ շատ հեշտ է ստացվում. սովորում են մերսման տարբեր տեսակներ, անգլերեն, ծառայությունների մատուցման նորմերը»,-նշեց նա` հավելելով, որ ձեռք բերվածով չեն բավարարում, և նախատեսում են ծրագիրը մեծացնել: Նպատակն է պատրաստել միջազգային չափանիշներին համապատասխանող մասնագետներ, ապա դուրս գալ նաև արտաքին շուկա` Վրաստան, Հունաստան, ընդլայնել ծառայությունների շրջանակը:

ԵՄ «Հաշմանդամների հավասար իրավունքներ և ընդգրկում» ծրագրի շրջանակներում`կենտրոնը Բելառուսում մասնակցել է միջազգային համաժողովին` ներկայացնելով Հայաստանը: Գաղափարը ամենագրավիչն է համարվել համաժողովում, և Նիդերլանդների ներկայացուցիչները ցանկություն են հայտնել այն տարածել աշխարհով մեկ:

Երկրի ներսում նույնպես այն գնալով հետաքրքրություն է առաջացնում: Համագործակցում են հյուրանոցների հետ` մերսման ծառայություններ պատուցելու համար: Իսկ Հայաստանում գործող հեռահաղորդակցության խոշոր ընկերություններից մեկն արդեն պատրաստակամություն է հայտնել օգտվել կենտրոնի գրասենյակային ծառայություններից: