ԵՐԵՎԱՆ, 3 ՄԱՅԻՍԻ, ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ/ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Հայրենի գողտրիկ Աշտարակ քաղաքը մեծանուն զավակներ շատ է տվել՝ Ամենայն հայոց կաթողիկոս Ներսես Աշտարակեցի, ակադեմիկոս Նորայր Սիսակյան, գրողներ Պերճ Պռոշյան, Վարդգես Պետրոսյան, բանաստեղծներ Գեւորգ Էմին, Արեւշատ Ավագյան, այլք: Այս անվանիների ցանկը լրացնում է անվանի ակադեմիկոս, լեզվաբան-հայերենագետ Գրիգոր Ղափանցյանը, որի հիմնարար աշխատությունները  հայ լեզվաբանական մշակույթի անսակարկելի նվաճումներից են:

Ծննդավայրում նախնական կրթություն ստանալուց հետո ապագա գիտնականին բախտ էր վիճակվելու մեկնել Պետերբուրգ բարձրակարգ կրթություն ստանալու նպատակով: Նախ ուսանում է գիմնազիայում, այնուհետեւ ընդունվում ռուսաց հյուսիսային մայրաքաղաքի պոլիտեխնիկական ինստիտուտ: Բայց նրա երազանքը համալսարանական կրթությունն էր. մեկ տարի պոլիտեխնիկականում սովորելուց հետո տեղափոխվում է պետական համալսարանի արեւելյան ֆակուլտետի հայերեն-վրացերեն բաժին, միաժամանակ դասախոսություններ լսում հնդեվրոպական լեզուների համեմատական քերականության եւ ընդհանուր լեզվաբանության վերաբերյալ: Ձեռք բերելով լեզվաբանական լուրջ պատրաստվածություն, 1913-ին առաջին կարգի դիպլոմով ավարտում է համալսարանը: Թեեւ իր դասախոսներից Նիկողայոս Մառը առաջարկում է մնալ բուհում եւ կատարելագործվել պարսկագիտության մեջ, սակայն քանի որ հրավեր էր ստացել Էջմիածնի Գեւորգյան ճեմարանից, ուստի թողնում է Պետերբուրգը եւ վերադառնում հայրենիք: Ի դեպ, հետագայում նա Մառի հետ մասնակցելու էր հայոց գեղաշուք մայրաքաղաքի՝ Անիի պեղումներին: Շուրջ հինգ տարի Էջմիածնում զբաղվում է գիտամանկավարժական գործունեությամբ՝ դասավանդելով ընդհանուր լեզվաբանություն, հայերենի համեմատական քերականություն: Իսկ մինչ այդ՝ 1914-ին տպագրվել էին նրա առաջին՝ «Հնագույն մի քանի հուշարձաններ», «Լեզվաբանական դիսցիպլիններ եւ լեզու» աշխատությունները «Արարատ» ամսագրում:

Առաջին աշխարհամարտի պատճառով փակվում է Գեւորգյան ճեմարանը: Գիտնականը, որպես հայրենիքի նվիրյալ, 1918-ի մայիսին մասնակցում է Սարդարապատի հերոսամարտին: Այնուհետեւ, մայր բուհի հիմնադրումից անմիջապես հետո, հրավիրվում է դասախոսելու պետհամալսարանում: Դասախոսական աշխատանքին զուգընթաց բարենպաստ պայմաններ են ստեղծվում նաեւ հետազոտական աշխատանքների համար: 1925-ից սկսած հրատարակվում են նրա հայագիտական եւ լեզվաբանական կարեւոր նշանակություն ունեցող հինգ տասնյակից ավելի աշխատությունները:

Մայր բուհում Գրիգոր Ղափանցյանը դասավանդում է գրաբար, հայերենի պատմահամեմատական քերականություն, ուրարտերեն, ընդհանուր լեզվաբանություն, պատրաստում ասպիրանտներ: 1943 թ., երբ հիմնադրվում է Հայաստանի գիտությունների կաճառը՝ ակադեմիան, դառնում է նրա հիմնադիր անդամներից մեկը, հինգ տարի ղեկավարում ԳԱ-ի հասարակական գիտությունների բաժանմունքը, իսկ 1950-1956 թթ. ղեկավարում լեզվի ինստիտուտը:

Վաստակաշատ ակադեմիկոսի աշխատությունները նվիրված են հայագիտության կարեւոր՝ հայ ժողովրդի, նրա լեզվի եւ մշակույթի գոյացման, դրանց հետագա զարգացման խնդիրներին: Տքնաջան եւ երկարատեւ աշխատանքի արդյունք են «Ընդհանուր լեզվաբանություն», «Ուրարտուի պատմություն», «Խեթական աստվածները հայերի մոտ», «Հին Հայաստանի տեղանունների պատմա-լեզվաբանական նշանակությունը», «Արա Գեղեցիկի պաշտամունքը», «Հայոց լեզվի ծագման հարցի շուրջ», «Հայաստան՝ հայերի բնօրրան» ու տասնյակ հիմնարար այլ աշխատություններ: Աշտարակցի գիտնականը նախկին միության խոշորագույն ուրարտագետներից էր: Նա առաջինն է հայերենով գրել ընդարձակ ուսումնասիրություն ուրարտերեն լեզվի պատմության եւ մշակույթի մասին, կատարել բազմաթիվ վերծանումներ ու շատ խնդիրներ պարզաբանել: Լեզվաբան գիտնականին հետաքրքրում էր նաեւ մեր ժողովրդի գոյացման ընթացահարցը եւ իր լեզվաբանական ողջ գիտությունն ի սպաս էր դնում դրա լուծմանը: Միաժամանակ փորձում էր տեսականորեն հիմնավորել լեզուների խաչավորման տեսությունը՝ հայոց լեզվի միջոցով, այն համարելով ոչ միայն հնդեվրոպական, այլեւ ասիա-կովկասյան լեզու:

Մեծ երախտավորի վերջին աշխատությունը «Հայոց լեզվի պատմությունն» է, որտեղ քննության են առնված մեր հնագույն ժողովրդի կազմավորման հարցերը, մեր մայրենիի հնդեվրոպական նստվածքը:

Հ. Գ.- Այսօր նորաթուխ ու անլվա մի ցեղ, որ լավ գիտի մարդակերության լեզուն, շան ոռնոցով տարածում է, թե Հայոց աստվածաշնչյան մեր երկիրն էլ է իրենցը եղել... Եվ մեջները չկա ճշմարտախոս մի գիտնական, որ փորձի բացել ազերիական ճպռոտ աչքերը՝ սկսած ալիեւ կոչված հտպիտից… Թե՞ ասողի աչքերն էլ կհանեն կեղտակեր իրենց եղունգներով…

Հակոբ ՍՐԱՊՅԱՆ