ԵՐԵՎԱՆ, 8 ԴԵԿՏԵՄԲԵՐԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: ՀՀ ժողովրդական նկարիչ Հրանտ Թադևոսյանը (Թաթոս) սիրտ ու հոգի է դնում յուրաքանչյուր կտավ վրձնելիս, նկարում է՝ մարդկանց սեր, ժպիտ, ոգևորություն պարգևելու համար: Նկարիչը կյանքի դժվար ճանապարհ է անցել, սակայն աշխարհը տեսնում է վառ գույներով, լավատես է, հավատում է, որ  իր կտավների գլխավոր հերոսը՝ Հայաստան աշխարհը, լավ ապագա է  ունենալու:

«Արմենպրես»-ի թղթակիցն ու օպերատորը հյուրընկալվել են Հրանտ Թադևոսյանի արվեստանոցում, նրա հետ զրուցել նկարչի անցած ուղու, վերելքների ու վայրէջքների, հիասթափությունների, ոգևորությունների մասին և հավերժացրել որոշ գեղեցիկ դրվագներ:

-Պարոն Թադևոսյան, հիշո՞ւմ եք Ձեր առաջին հանդիպումը գեղեցկության, գույների հետ:

-Մանուկ հասակում կորցրել եմ ծնողներիս. հայրս պատերազմում է զոհվել, նրա մահից հետո մայրս է կյանքից հեռացել, և ես մանկատանն եմ մեծացել: Առաջին անգամ մշակույթ կոչվածին հանդիպել եմ փոքր տարիքում: Գերմանացի գերիները Արթիկի հանքավայրում աշխատելիս մումիա նյութից մեզ համար փոքրիկ սայլեր էին պատրաստում: Փոքր երեխաներ էինք, և մենք էլ դրա դիմաց նրանց հաց էինք տանում: Ե՛վ մենք, և՛ նրանք երջանիկ էին: Հետո ինքս փորձեցի սայլակներ սարքել: Ընկերներս հավանեցին. դրանք քիչ էին տարբերվում գերիների պատրաստածներից: Կամաց-կամաց գունավոր մատիտներով, թղթով ինչ-որ բաներ սկսեցի պատրաստել և այդպես իմ կյանքում սկսվեց արվեստը տեսնելու, պրպտելու շրջանը: Ժամանակի ընթացքում չկարողացա հրաժարվել ստեղծագործելուց: Սպորտի տարբեր ճյուղերով զբաղվել եմ, անգամ ֆուտբոլային թիմում եմ խաղացել, սակայն ինչ անում էի, դրանից առավել սիրում էի նկարչությունը: Երբ ավարտեցի 10-րդ դասարանը, ընդունվեցի Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի ուսումնարան: Երեք ամիս սովորելուց հետո ինձ զորակոչեցին սովետական բանակ: Վերադառնալուց հետո մնալու տեղ չկար. որոշ ժամանակ կայարանում էի քնում… Չընկճվեցի և ինձ հաջողվեց ընդունվել Մանկավարժական համալսարանի գեղագիտության բաժին: Սովորելու հինգ տարվա ընթացքում մրցանակներ էի շահում, ինչի արդյունքում կրկնակի թոշակ էի ստանում, բայց ավարտելուց հետո նկարիչների միության համար ես անընդունելի էի: Շատ նկարներ էի տանում այնտեղ ցուցադրելու համար, բայց մերժում էին:

-Կտավներով ի՞նչ թեմաների էիք անդրադառնում այդ տարիներին:

-Թեմաները տարբեր էին: «Ծաղկած եկեղեցի» կտավը և այլ լավ աշխատանքներ ևս մերժվում էին: Հետո իմացա, որ միությունում կան մարդիկ, որոնք ինձ չէին ընդունում: Մինչ ժյուրին կնայեր իմ աշխատանքները, այդ մարդիկ կտավներս մերժվածների ցանկում էին ընդգրկում:  Շատ էի մտածում՝ եթե այդքան մերժում են, հնարավոր չէ, որ ես ճիշտ լինեմ, իսկ նրանք՝ սխալ: Ուրեմն ես եմ սխալ: 1968 թվականից մինչև 1988 թվականը ոչինչ չարեցի:

-Քսան տարի չեք նկարել: Այսինքն՝ նրանց հաջողվե՞ց Ձեզ կոտրել:

-Այդ տարիներին դասախոսում էի Պոլիտեխնիկական համալսարանում: 1988 թվականին, երբ ժամանակները փոխվում էին, աստիճանաբար եվրոպական մտածելակերպը ներխուժում էր սովետական իրականություն, ես վերադարձա նկարչությանը: Վերադարձա բավականին  բեղմնավոր: 1991 թվականին մոտ 400 մեծ աշխատանք նկարեցի: Հրաժարվել էի միության շարքերն ընդունվելու մտքից: 52 տարեկան էի, երբ ինձ ընդունեցին միություն: Սիրում եմ նկարչությունն ու շատ եմ աշխատում, և այդ մասին բոլոր գիտեն: 2008 թվականին ստացա ՀՀ վաստակավոր նկարչի կոչումը, իսկ 2014-ին՝ ՀՀ ժողովրդական նկարչի կոչումը:

-Այդ քսան տարվա դադա՞րն էր պատճառը, որ Ձեր կտավներից շատերն անվանել եք «Զարթոնք»:

-Իսկապես այդ նկարները նվիրված են իմ վերադարձին, ինչպես նաև իմ Հայաստան աշխարհի զարթոնքին: Այդ շրջանում ասպարեզում էին Պարույր Սևակը, Երվանդ Քոչարը և այլ մեծեր: Կինոմոսկվայի մոտակայքում շատ նկարիչներ էին հավաքվում, ու մեծամեծերի հետ շփումը շատ էր: Այդ ժամանակ չէինք հասկանում, թե ում հետ գործ ունենք, չէինք պատկերացնում, որ հայազգի հանճարներն են: Քոչարն էր դրական արձագանքում իմ աշխատանքներին: Այդպես սկսեցի աշխատել ու առ այսօր նկարում եմ: Միայն այս տարի 140 կտավ եմ նկարել: Այժմ ևս դասավանդում եմ և ուսանողներիս ասում եմ՝ որքան էլ դժվար լինի, պետք է համառ լինեն և կհասնեն նրան, ինչին ձգտում են:

-Ասացիք, որ շփվել եք հայազգի մեծերի հետ: Նրանց հետ կապված հետաքրքիր պատմություններ կա՞ն, որոնք կցանկանաք ներկայացնել արվեստասերներին:

-Մի օր ինձ այցելեցին Երվանդ Քոչարն ու Գառզուն: Այդ օրը ես պետք է գնայի ֆուտբոլ դիտելու. «Արարատ» ֆուտբոլային ակումբն էր խաղալու, իսկ ես ֆուտբոլ շատ եմ սիրում: Գիտեի, որ Քոչարն ու Գառզուն գալու են, ես էլ հունգարական գինի էի առել: Այդ գինուց խանութներում չկար, մտածեցի մի քանի շիշ հյուրասիրել նրանց: Քոչարը մտավ իմ արվեստանոց, որի դուռը շատ ցածր էր, Քոչարը ևս բարձրահասակ չէր, սակայն, երբ ներս մտավ,  գլխարկը կպավ դռանն, ու այն ցած ընկավ: Նա ասաց, որ ես պետք է բոլորին պատմեմ, որ իր գլխարկն այդպես ընկել է: Հետո, երբ խոսեցի գինու մասին, Քոչարը ասաց, որ Փարիզում ինչ տեսակի գինի ասես խմել են, ուստի  հարկավոր չէր նման գինիներ գնել ու փորձել զարմացնել իրենց: Քոչարին Նաիրի Զարյանը մաեստրո էր անվանում: Երբ Քոչարը Վարդան Մամիկոնյանի արձանն էր կերտում, ես նրան օգնում էի: Մի օր Նաիրի Զարյանն ու նկարիչ Խաչատուր Եսայանը, որը բարձրահասակ չէր ու մի ոտքից էլ կաղում էր, եկան Քոչարի մոտ: Զարյանը մոտեցավ Քոչարին ու ասաց. «Մաեստրո՛, ինչո՞ւ ես ձիու գլուխն այդքան սուր արել»: Վարպետը պատասխանեց. «Նաիրի ջան, եթե դու և Խաչատուրը միասին վազեք, չնայած Խաչատուրը սախաթ է, նա քեզնից արագ կվազի, իսկ գիտե՞ս թե ինչու, որովհետև նրա գլուխը սուր է, օդը ճեղքելով կգնա, իսկ քո դեմքը ֆաներա է, չես կարող օդը ճեղքելով գնալ, ուստի նա ավելի արագ կվազի»:  Հետո Քոչարն ու Գառզուն նստեցին, խմեցին: Ես սրբեր եմ նկարել աստիճանների վրա: Կտավը տեսնելով՝ Գառզուն Քոչարին ասաց՝ տեսնես ինչպե՞ս է պատահել, որ այդ գաղափարը Եվրոպայի գլխից թռել ու եկել է Հայաստան: Նրանք դուրս եկան, գնացին ու նորից հետ եկան այդ նկարը նայելու, ես էլ ֆուտբոլից ահագին ուշացա ու չգիտեի, թե ինչ անել տեղ հասնելու համար:

-Շատ հետաքրքիր էր: Պարոն Թադևոսյան, իսկ Քոչարի, Գառզուի կամ այլ արվեստագետների ազդեցությունը կրե՞լ եք:

-Ասում են՝ ոչ մեկի նկարչությանը չի հիշեցնում իմ արվեստը: Ազդեցություններ եղել են: Նկարում եմ բնանկար, դիմանկար, սյուժետային նկարներ, նատյուրմորտներ և այլն: Չեմ ուզում առավելություն համարել, բայց եթե նկարիչ ես, պետք է ի զորու լինես բոլոր ուղղություններով աշխատել, ինչու չէ նաև կոմպոզիցիոն, աբստրակտ գործեր ունեմ ավելի քան հազար հատ: Ցանկացած ուղղություն քեզ համար պետք է հաճելի լինի: Ինչքան կարելի է միայն բնություն, ծաղիկ նկարել… Ցանկացած ռեալ նկարչության մեջ աբստրակտ մտածելակերպ կա և ցանկացած աբստրակտ նկարչության մեջ պետք է լինի կարկաս, որի շուրջ հավաքվեն թե՛ գաղափարական միտքը, թե՛ գունային լուծումները: Այստեղ շատ դաժան ճշմարտություն է. հատկապես աբստրակտ ժանրում պետք է շատ զգոն ու զգույշ լինել, որ չստացվի, թե ներկ ես քսել: Ներկը կտավի վրա պետք է գույն դառնա: Հենց դառնա գույն, նկարը կայացել է:

-Ձեր կտավները դիտելիս դժվար չէ հասկանալ, որ ներկերը հարուստ ու հագեցած գույներ են դարձել… Ինչպես ասացիք, տուն չեք ունեցել, ծնողներից շուտ եք զրկվել, և Ձեր եղբոր հետ հայտնվել եք որբանոցում: Թվում է՝ այդ դժվարությունները պետք է արտացոլվեին Ձեր ստեղծագործություններում, սակայն Ձեր գործերում գերակշռում են վառ գույները, սերն ու լույսը: Պատահական չէ, որ Ձեզ լույսի նկարիչ են անվանում:

-Այդ տարիների իմ ապրած դժվարությունները չեմ ցանկանում մարդկանց ներկայացնել, ուզում եմ, որ նրանք ամեն ինչի հանդեպ լավատեսությամբ լցվեն: Իմ կտավներին նայելիս ժպտում են, նշանակում է՝ ստեղծագործություններս  հոգեհարազատ են: Մի պահ նայում են ու վերանում են գորշ իրականությունից, մխրճվում են նկարի մեջ ու զրուցում հետը: Դա շատ լավ է: Ուզում եմ՝ մարդիկ չվհատվեն ու ամեն ինչի հանդեպ լավ տրամադրեն, դրականը սպասեն ապագայից: Եթե մարդը բնության մեջ ապրում է, բնության արգասիքն է, հետևաբար նրա մտածելակերպը ժամանակի ու տարածության մեջ տարածվում է բնության մեջ, ինչպես ասում են՝ աղբյուրի կողքին նստելիս չպետք է խոսես, պետք է լուռ ու շնորհակալությամբ ասել, որ հրաշալի վայրում ես: Նույնը մարդկային խոսակցությունն է: Չարախոսությունը երբեք լավ բանի չի բերում: Ես բնության ամենակարող ուժին հավատում եմ, հավատում եմ բնության զորեղությանը, այն ինձ համար Աստված է:

-Հենց հայրենի՞ բնությունը:

-Ես դրսինն էլ եմ ընդունում ու հասկանում, քանի որ դրսում էլ օտարների պես եմ մտածում, բայց այնտեղ շատ եմ կարոտում հացը, պանիրը, դաղձը: Ամեն գարնանը բնության գրկում վայելում եմ այդ ամենը: Ոչ մի այլ տեղ դա չես կարող գտնել: Ես ծնվել եմ մի երկրում, որի հանդեպ սրբացած ճշմարտություն եմ կրում: Այստեղ եմ կրթվել, դաստիարակվել, այստեղ է ձևավորվել աշխարհընկալումս: Իմ Հայաստանն ամենաշատն եմ սիրում:

-Մեր Հայաստանը, Ձեր Հայաստանն այսօր դժվար ժամանակներ է ապրում:

-Ժամանակները դժվար են և շատ զարմանալի, անգամ զայրացնող բաներ են տեղի ունենում, որոնք ընդունել չի ստացվում: Չեմ հասկանում, թե ինչպես է այդ ամենը մեզ հետ պատահում: Այսքան խելացի ազգը իրավունք չունի վատ շարունակություն ունենալ. պետք է ճիշտ մտածել, և ամեն ինչ կընկնի իր տեղը: Ինձ թվում է՝ ես լավատես եմ, հավատում եմ իմ ազգին, զորեղ խոսքին:

Շառլ Ազնավուրի հետ հանդիպելու առիթներ ևս եղել են: Մեր մտահոգությունների մասին ենք զրուցել: Նույն հոգեբանությունը նա ուներ: Կարծում էր՝ ամեն ինչ լավ է լինելու:

-Հուսանք՝ և՛ Դուք, և՛ Ազնավուրը ճիշտ եք: Ամիսներ առաջ Ձեզ հանդիպեցի Հակոբ Հակոբյանին նվիրված ցուցահանդեսին: Դուք և Հակոբյանը տարբեր ոճերում ստեղծագործող նկարիչներ եք, Ձեր կտավների շրջանակները ևս տարբեր են: Հակոբյանի պարագայում միատոն շրջանակներն են գերիշխում, Ձեր պարագայում բազմազանություն է տիրում: Մի հարցազրույցի ժամանակ Հակոբյանն ասել է, որ շրջանակի մեջ է դնում կտավները, որ դրանք մերկ  չլինեն, իսկ Ձեզ համար ի՞նչ նշանակություն ունի շրջանակը:

-Պատահական շրջանակ չի կարելի պատահական նկարի հետ օգտագործել: Ամեն նկար պետք է ունենա շրջանակ, որ կտավը նայելիս շրջանակը չերևա: Այն առհասարակ չպետք է երևա, որովհետև այն տարածքը, որը նկարում ես, պետք է  շարունակություն ունենա: Ցանկացած դիտող պատկերացնում է, թե շարունակությունն ինչպիսին կլինի, բայց  կան շրջանակներ, որոնք պարփակում են, և միայն այն հատվածը, որ ներսում է, դա է դիտվում: Երբ նկարն ունի տոնային լուծում, շրջանակը պետք է մի քիչ ակտիվ լինի, որ նկարը պատուհան դառնա: Ցանկացած նկար պատուհան է դեպի աշխարհ: Ինձ համար շատ սիրելի նկարիչ է Հակոբ Հակոբյանը, որի հետ շատ ջերմ հարաբերություններ ենք ունեցել: Իմ ալբոմում նրա՝ իմ մասին խոսքերը ևս կան:

-Խոսեցիք ալբոմի մասին: Ճի՞շտ գիտեմ, որ հենց այդ ալբոմը Ձեր 85-ամյակի առթիվ է հրատարակվել:

-Ալբոմ տպվել է 70-ամյակի առթիվ, 80-ամյակի և 85-ամյակի առթիվ: Տպվել են Ճարտարապետության և շինարարության ազգային համալսարանի ուժերով, որտեղ աշխատում եմ 1965 թվականից մինչ օրս: Ե՛վ  այնտեղ եմ, և՛ Պոլիտեխնիկում: Ինձ հարազատ օջախներ են:

-Տարիներ առաջ Ձեր ալբոմներից մեկը տեսել են Ռուսաստանում և առաջարկել անհատական ցուցահանդես բացել Սանկտ Պետերբուրգում:

-Ցուցահանդեսը պետք է լիներ Էրմիտաժում: Մի սրահ պետք է հատկացնեին իմ աշխատանքներին: Դժվար տարիներ էին: Չէի կարող կտավները տանել, հնարավորություն չունեի: Դիմեցի համապատասխան մարմիններին, բայց աջակցություն չեղավ, չստացվեց: ՌԴ-ից ինձ ասացին՝ եթե Հայաստանի հարևան պետությանը նման առաջարկով դիմեին, նրանք ամեն ինչ կանեին, որ ստացվեր:

Իմ ապրելակերպում հստակեցրել եմ այս ճշմարտությունը՝ եթե մի բան չի լինում, ուրեմն այդպես է պետք: Հավատում եմ դրան:

-Իսկ մեր օրերում ալբոմները բացի աշխատանքները մեկ հարթակում ներկայացնելու գործառույթից այլ գործառույթ իրականացնո՞ւմ են: Դրանք հրավերների առիթ ստեղծո՞ւմ են:

-Հիմա առաջարկներ ևս լինում են: Չինաստանից հրավեր ստացա ու մասնակցեցի ցուցահանդեսի, եղել եմ ԱՄՆ-ում, Ֆրանսիայում: Գնում եմ արտերկիր ու հպարտության զգացումով եմ վերադառնում Հայաստան, որովհետև իմ արվեստն այնտեղ ընդունվում է, ընկալվում է ճիշտ այնպես, ինչպես ես ներկայացրել եմ: Փարիզի մի արվեստի կենտրոնում ցուցահանդես էր: Այդ կենտրոնում աշխարհի  տարբեր երկրներ ունեն սրահներ: Մեր սրահը 18 համարն էր: Այնտեղ ցուցահանդես բացեցի, որն ուղեկցվեց ջութակահար Սաթենիկ Սմբատյանի կատարումներով: Նա «Կռունկ»-ն էր նվագում, և բոլորը հուզվել էին: Ցուցահանդեսին հաճույքով էին հետևում: Հպարտություն է, երբ քեզ արժևորում են նաև դրսում:

-Արվեստանոցում տեսնում եմ Ձեր լուսանկարները հայտնի մարդկանց հետ, որոնցից է Սոս Սարգսյանը: Նա Ձեր մասին ասել է. «Գեղանկարիչ Հրանտ Թադևոսյանի կտավները՝ լինի բնանկար, նատյուրմորտ, բոլորն էլ հայկական արմատներ ունեն, շատ խորը և ինձ շատ հարազատ արմատներ: Թադևոսյանը եզակի նկարիչ է, մեծ արվեստագետ, ես անսահման հպարտ եմ, որ նա կա համաշխարհային գեղանկարչության պատմության մեջ, ես անսահման հպարտ եմ, որ նա իմ ընկերն է և ցեղակիցը»: Երբ նման սրտագին խոսքեր եք լսում Ձեր արվեստի մասին, ի՞նչ եք զգում:

-Պատասխանատվության զգացումն ավելի է մեծանում: Եթե ես նկարը վերջացնում եմ և կտավի ներքևում գրում եմ Հրանտ, ինչից հետո այն պետք է դիտեն ուրիշները,  անբացատրելի պատասխանատվություն եմ զգում: Շատ ընկերներ ունեմ, որոնք ցուցահանդեսների ժամանակ, որտեղ նաև իմ գործերից կան, միանգամից տեսնում են դրանք: Լավ է, երբ ճանաչում են ձեռագիրը, ասելիքը: Ինձ թվում է՝ ամեն մարդ պետք է  ծնի իր անհատականությունը, իր տեսակը, թե ինչպիսին է ինքը, ինչպես է զգում շրջապատը, կյանքը և ինչպես է ապրում:  Յուրաքանչյուր կտավ, լինի պեյզաժ, թե այլ բան, նկարչի դիմանկարն է, մարդու հոգու արտացոլանքը: Ամեն նկար քո հոգու տեսանելի կատարումն է:

-Ինքնադիմանկարներ ունե՞ք:

-Ինստիտուտում սովորելու տարիներին նկարել եմ, բայց հիմա մի քիչ հեռու եմ դրանից. երբեմն նկարում եմ, բայց չեմ սիրում ցույց տալ: Միշտ մտածել եմ՝ ինչքան էլ դիմանկարում զորեղ բան լինի, միևնույն է՝ այն եսասիրության տրամադրություն է ստեղծում:

-Դուք հանրության մեծ մասին հայտնի եք որպես Թաթոս: Ոչ բոլորս գիտենք, թե ինչու:

-Թաթոսն իմ պապն է: Շատ հմուտ մարդ է եղել, ամեն ինչ պատրաստել է: Ասում են՝ իմպրովիզացիայով պատրաստում էր այն, ինչ դիմացինն իրենից պահանջում էր: Կարողանում էր ավելի գեղարվեստորեն, սիրուն պատկերել, սարքել: Հիշում եմ՝ գյուղերում սայլերի ակեր էին պատրաստում, սայլերը, յայլաները… Նա շատ վարպետորեն է աշխատել, աղբյուրներ է  կառուցել. ձեռքից լավ է եղել ու ինձ էլ շատ է սիրել: Տանը «Նարեկ» ունենք, որի վրա պապս գրել է. «Իմ Հրանտիկին…»:  Փոքր եմ եղել, երբ նա մահացել է: Մեր ազգի մեջ միայն ես ու եղբայրս ենք Թադևոսյան, մյուսները՝ Հարությունյան են: Մանկատանը հարցրել են, թե պապիկիս անունն ինչ է, պատասխանել եմ՝ Թաթոս: Մեր ազգանունը գրել են Թադևոսյան: Հետո ես ներկայացել եմ որպես Թաթոս:

Պապիս հիշատակի համար եմ այդպես ներկայացել և հպարտությամբ եմ կրում Թաթոս անունը:

-Պարոն Թադևոսյան, Ձեզ հետ զրուցելու մեծ ցանկություն առաջացավ ցուցահանդեսներից մեկի ժամանակ, երբ գերվեցի, տարվեցի Ձեր կտավների գույներով, խորությամբ: Չափազանց ուրախ եմ, որ այդ առիթն ընձեռվեց:

-Համեցեք: Սիրով:

Զրուցեց Անժելա Համբարձումյանը

Օպերատոր՝ Հովհաննես Մկրտչյան