ԵՐԵՎԱՆ, 18 ԴԵԿՏԵՄԲԵՐԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ:  Քաղաք, անհատներ, ճակատագրեր, երջանիկ ու դժբախտ մարդկանց երազանքներ, կարոտներ ու սերեր. այս մասին է գրում ժամանակակից հեղինակ Դավիթ Սամվելյանը, գրող, որի «Արտագաղթած կարոտ», «Ռոդենի ձմեռը», «ՀակաՔԱՂԱՔական» գրքերն արժանացել են ընթերցողների բարձր գնահատականին: Գրականության, քաղաքի, մտահոգությունների ու անհանգստությունների մասին «Արմենպրես»-ի թղթակիցը զրուցել է Դավիթ Սամվելյանի հետ՝ փորձելով բացահայտել հեղինակի գաղտնիքները:

-Մասնագիտությամբ աստվածաբան եք, բայց հանրության լայն շրջանակը ձեզ ճանաչում է որպես գրողի: Աստվածաբանությո՞ւնը տարավ դեպի գրականություն, թե՞ հակառակը:

-Ավելի հաճախ ասում են կրոնագետ, ոչ աստվածաբան: Կրոնական իմացության շատ քիչ մասն օգտագործվեց իմ գրական գործերում, բայց սկզբնական շրջանում: Երբ 2014 թվականին տպագրվեց «Նա և նրա» գիրքը, մինչ այն ընթերցելը, մարդկանց թվում էր, որ «նա»-ն հակառակ սեռի ներկայացուցիչն է, բայց խոսքն Աստծո մասին էր: Կարծում էին՝ ռոմանտիկ ոճով գրված գիրք է, բայց բոլորովին այլ զրույց էր: Այդ գիծը շարունակվեց «Ռոդենի ձմեռը» գրքում, որում զետեղված պատմվածքներում խորհրդանշական, ուսուցանող նոտաներ կան: «Չորրորդ փողոց» պատմվածքում գործողությունները ծավալվում են եկեղեցու շինարարությանը զուգահեռ: Այն ընթերցելով՝ շատերը կարծում էին, որ դեմ եմ եկեղեցուն, բայց այդպես չէ: Փորձել եմ օբյեկտիվ լինել ու ցույց տալ բոլոր կողմերը, քանի որ մեր օրերում այնպես չէ, որ ամեն բան լավ է կամ ամեն բան վատ է: Ե՛վ լավը կա, և՛ վատը:

-Խոսեցիք ձեր երկու գրքերից, իսկ հիշո՞ւմ եք, թե երբ և ինչ հանգամանքներում է ծնվել առաջին ստեղծագործությունը: Ինչի՞ մասին էր այն:

-Փոքր ժամանակ շատ եմ կարդացել. նաև ինձ համար էին շատ կարդում՝ սկսած Թումանյանի, Գրիմ եղբայրների, Անդերսենի հեքիաթներից, ավարտված տարբեր ժողովուրդների հեքիաթներով: Երբ ինքս սկսեցի ընթերցել, կարդում էի ամեն տարիքին բնորոշ գրքեր, միանգամից Նիցշե կամ Շոպենհաուեր չեմ կարդացել: Սիրում էի արկածային, պատմական գրականություն:

Յոթերորդ դասարանում սիրահարվել էի Գոհարին: Նա գանգրահեր էր, գեղեցիկ, ասես սարերի աղջիկ լիներ: Կարդացածս համադրեցի զգացմունքներիս հետ ու Թումանյանի «Մարո» պոեմի ոճով մի գործ գրեցի: Այն չնվիրեցի հասցեատիրոջը, բայց տետրը, որում գրել եմ, պահպանվել է:

-Ինչո՞ւ չնվիրեցիք, ի՞նչը խանգարեց:

-Ամաչկոտ էի: Կարծում էի՝ եթե խոստովանեմ զգացմունքներս, գուցե կորցնեմ նրան: Չէի գիտակցում, թե ինչ եմ կորցնելու. գուցե նրան չկորցնեի: Հաճելի էր այդ զգացողությունը: Երբ երրորդ դասարանում առաջին անգամ սիրահարվել էի, չէի հասկանում, թե ինչ է հետս կատարվում, լաց էի լինում: Նրա դիմագծերը տպավորվել էին, անընդհատ աչքիս առաջ էր:

Յոթերորդ դասարանում գրածս ստեղծագործությունից հետո չեմ գրել: Նորից գրեցի 2005 թվականին. բանաստեղծություն էր: Սեմինարի էի մասնակցում ու ձեռքիս տակ տետր ու գրիչ կար: Փոխանակ դասախոսությանը հետևելու, տողեր գրեցի, քանի որ կրկին սիրահարված էի: Ցույց տվեցի դասախոսիս, նա ասաց, որ անհրաժեշտ է այն տպել: Ընդդիմացա, բայց չլսեց ինձ ու ԵՊՀ-ի թերթում տպագրեց այդ բանաստեղծությունը:

-Ձեր մտորումները, մտահոգություններն ու հուշերը թղթին փոխանցելն ինքնաարտահայտման միջո՞ց է, թե…

-Ժամանակին ստեղծագործելն իմ մենակությունն էր լցնում:  Այնպիսի շրջան էր, որ անգամ արտաքին աշխարհից էի կտրված: Բանտարկված չէի, բայց այդտեղ այլ բան էր կատարվում, աշխարհում՝ այլ: Ծառայում էի: Իսկ երբ աշխատում էի Սևանի Վազգենյան հոգևոր ճեմարանում, հասկացա Լևոն Շանթի «Հին աստվածներ»-ը: Հաճախ ենք ինքներս մեզ հետ խոսակցությունը հանձնում թղթին:

Ըստ իս՝ ստեղծագործելը ծննդաբերության պես է: Երբ ներսումդ խմորվում է նյութը, հոգիդ ցավում է: Գրում ես ու գրում, երբ վերջակետ պետք է դնես, ազատվում ես, ու ծնված գործը դառնում է երեխադ:

-Գրում եք մարդկային հույզերի ապրումների, ցանկությունների ու նպատակների մասին: Ձեր գործերում իր ուրույն տեղն ունի նաև քաղաքը: Ըստ ձեզ՝ ի՞նչ գույն ունի Երևանն այսօր: Ի՞նչ դրական կամ բացասական փոփոխությունների է այն ենթարկվում տարեցտարի:

-Մի օր վաղ առավոտյան բարձրացեք Մոնումենտ ու նայեք քաղաքին, կտեսնեք, թե ինչ հաստ շերտով  ծուխ է իջել քաղաքի վրա: Անգույն է դարձել քաղաքը, քաղաքային կոլորիտը կորել է, քանի որ ուրբանիզացիայի արդյունքում  տարբեր մարդիկ են հայտնվել քաղաքում՝ բերելով իրենց մշակույթն ու հակամշակույթը: Երբեմն չես հասկանում, թե ինչ է կատարվում շուրջդ. մարդիկ անընդհատ շտապում են, խելառները շատացել են, ու խելառ լինելն է մոդայիկ դարձել: Դիմագիծը կորել է: Երբ տարիներ առաջ ճանաչեցի քաղաքը, այն ինքնատիպ էր, դեմք ուներ, հանգստանում էի այստեղ: Մեզ քաղաքում պահում են մարդիկ, և իմ վերջին գրքում նման տողեր կան. «Եվ ի՞նչ են քաղաքները, եթե ոչ մարդիկ»: Քաղաքը մարդկանցով ես սիրում, դատարկ քաղաքը ոչ ոքի պետք չէ:

-Կանադայի վարչապետ Ջասթին Տրյուդոն «Ընդհանուր հայտարար» գրքում խրախուսում է մշակութային բազմազանությունը՝ նշելով, որ այն հարստացնում է Կանադան…

-Կանադան կարող է նման բան թույլ տալ, քանի որ չունի իր իրական մշակույթը: Նրանք պետք է պահպանեն այն, ինչ ունեն ուրիշները: Մի բան էլ կա. այն, ինչ գալիս է, ոչ թե պետք է ավերի, այլ պետք է զարգացնի:

Այսօր եթե մեկին հարցնես, թե ինչ արժեհամակարգի կրող է, նա կզարմանա, որովհետև չի լսել այդ բառը, և չունի այդ հարցի պատասխանը: Եթե արժեհամակարգ ունեցող մարդիկ են ապրում քաղաքում, զարգացում կարող է լինել: Կանադան ամեն մեկին չի ընդունի. այն ընդունում է  մարդկանց, որոնք կարող են օգտակար լինել իրենց, իսկ մեր երկրից հեռանում են բարձր արժեհամակարգի կրողները:

-Ասում են՝ գրականությունը հասարակության արտահայտությունն է, ինչպես որ բառը մարդու:

-Յուրաքանչյուր գրականություն իր ժամանակաշրջանի ծնունդն է, և կապ չունի, թե ինչ ես գրում, որովհետև բառը դառնում է գիր, իսկ բառը կրողն այն մարդն է, որն ապրում է տվյալ ժամանակաշրջանում: Երբ դեմ ես այդ շրջանին, հակաուտոպիա ես գրում, եթե կառչած ես, գրականությունդ իրատեսական է ստացվում, եթե քեզ չես գտնում այդ երկրագնդի վրա, առաջ է գալիս գրական ֆանտաստիկան, իսկ եթե շատ ես զզվում, ձգտում ես դեպի բարին, սերը, եթերայինը:

-Վերջերս ընթերցողներին ներկայացրիք «ՀակաՔԱՂԱՔական» գիրքը, որը, ինչպես ասել եք, կապ չունի քաղաքականության հետ: Կբացե՞ք փակագծերը:

-Վերնագիրը գրավիչ է, բայց մարդկանց շփոթության մեջ է գցում: Այն քաղաքականության մասին չէ: Իմ հերոսներն այլ արժեհամակարգով են ապրում, այլ առօրյա ունեն, ճակատ ճակատի հանդիպում են քաղաքական դրսևորումներին ու դեմ դուրս գալիս դրանց: Խոսել եմ հասարակության մեջ եղած դրսևորումների մասին, որոնք անընդունելի են ինձ համար: Երբեմն կարծում եմ, որ շատ եմ իդեալիստ, բայց երբ մարդը բանվոր է,  նրա երեսից, մատներից չպետք է երևա դա, եթե  ֆինանսապես վատ վիճակում է,  չպետք է բարոյալքվի, չպետք է սրիկա դառնա: Դա կախված է նաև մարդու կրթվածության աստիճանից, նրա դավանած սկզբունքներից: Այսօր ամբողջ աշխարհում մարդիկ արդարացնում են ստորությունը, քաղքենիությունը սոցիալական վատ վիճակով: Ես չեմ ասում, որ պետք է աղքատ ու հպարտ լինել, բայց ինչո՞ւ պետք է բոլորը քո ցավով ապրեն, ինչո՞ւ ես դու այդքան կեղտոտ թե՛ ներքուստ, թե՛ արտաքուստ:

-Դառնացած եք երևում:

-Բնավ: Իրականությունն է այդպիսին:

-Դավիթ, իսկ գրականությունն ի՞նչ կարևորություն ու դերակատարություն ունի արժեհամակարգի ձևավորման հարցում: Հավանաբար, կհամաձայնեք, որ հատկապես վերջին տարիներին մարդիկ սկսել են կարդալ, սիրել գիրքը: Հրատարակչությունները լավ  աշխատեցին, գրողներն ակտիվացան… Լավ, այդ գրականությունը չի՞ կարող տալ հարցերի պատասխաններ ու նպաստել քաղաքացիական հասարակության ձևավորմանը:

-Հարցն այն է, թե մարդն ինչու է կարդում, ինչ նպատակով: Եթե փողոցում որևէ մեկին կանգնեցնենք ու հարցեր ուղղենք, նա կատարյալ պատասխաններ կգտնի, բայց երբ հարցը վերաբերում է կիրառելուն, նա չի անում դա, որովհետև մենք բոլորս ուսուցիչներ ենք, նախագահներ: Իհարկե, գրականությունը կրթում է, բայց ազդեցությունը քիչ է, քանի որ, երբ մարդը դուրս է գալիս փողոց ու իր կարդացածի հակառակն է տեսնում, հուսահատվում է:

Երբ Աստվածաշունչ ես կարդում, ուզում ես հոգիդ բարությամբ լցնել: Դուրս ես գալիս փողոց ու տեսնում ես, որ Սոդոմ Գոմորում ես ապրում. ինչպե՞ս կարող ես բարի լինել, ախր վրայովդ կանցնեն: Գրքում ասում եմ, որ ազնիվ լինելու համար, հավանաբար, միամիտ պետք է լինել: Երբեմն մտածում եմ, որ անհրաժեշտ է կենցաղի ձևը որոշել, ընտրել միջավայր ու ականջները փակել: Այս քաղաքում ապրելու համար կա՛մ խենթ պետք է լինես, կա՛մ սրիկա:

-Մի առիթով ասել եք, որ որպես հեղինակ պետք է պատասխանատու լինել և՛ ասածի, և՛ գրածի համար: Սկզբունքայի՞ն եք:

-Խոստումները չպետք է տալ դրժելու համար, բառերը պետք է չասվեն մոռացվելու համար: Մենք սովոր ենք կատեգորիկ բառեր օգտագործել՝ հավերժ, միշտ, երբեք: Մի՛ ասա բաներ, որոնց համար կափսոսաս, մի՛ տուր խոստումներ, որոնք չես կարող կատարել: Մեկ-մեկ խոստովանում եմ, որ երկնքից աստղեր բերող տղա չեմ: Ավելի լավ է չասեմ ու բերեմ:

Նշեմ, որ այս պահին նոր ստեղծագործությունը մտքումս է, բայց դեռ թղթին չեմ հանձնել… Ինձ համար մուսան կյանքն է: Մի հանդիպումը կարող է մտածելու տեղիք տալ, մի պահի ապրած լավ զգացողությունը կարող է գրելու առիթ դառնալ: Ապրել է պետք: Ես չեմ հասկանում այն գրողներին, որոնք կարող են սենյակում փակվել, գրել ու ջնջել՝ չիմանալով, թե ինչ է կատարվում աշխարհում: Գրելու համար ապրել է պետք:

Զրուցեց Անժելա Համբարձումյանը

Լուսանկարները՝ Հայկ Մանուկյանի