ԵՐԵՎԱՆ, 10 ՓԵՏՐՎԱՐԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Ժամանակակից պոեզիայի սիրահարներից շատերին, անշուշտ, ծանոթ են Կարեն Անտաշյան անունը և նրա ձեռագիրը: Իր գործերով մշտապես մեծ հետաքրքրություն առաջացնող երիտասարդ բանաստեղծը նոր գիրք է հրատարակել: Անտաշյանի նոր` «Ծիլի-Ծով.գիրք հմայության» բանաստեղծությունների ժողովածուն փետրվարի 15-ին առաջին անգամ կներկայացվի հանրությանը: Այն լույս է ընծայել «Անտարես» հրատարակչությունը: «Ծիլի-Ծովը կենաց հասուն բնազդների և հմայական հետազոտությունների գիրք է: Այստեղ ես սրբազնացնում եմ Ջուրը՝ որպես Կյանքի հիմնական հումք, և Կյանքը՝ որպես Ջրի հրաշալի հատկություն: Կյանքի ինքնարարումը ջրից՝ նույնական է լեզվից իմաստներ խոսելուն, իսկ լեզվի բնազդին հետևելով բանաստեղծելը՝ իրականություն հրահրող հմայություն է». ահա թե ինչ է գրել հեղինակն իր նոր գրքի անոտացիայում: «Ծիլի-Ծովը» ներառում է բանաստեղծություններ, երազահաններ և հմայիլներ, որոնք գրված են հայ հնագույն հմայական և ժողովրդական խաղիկների ոճավորումով: «Արմենպրես»-ի թղթակիցը զրուցել է Անտաշյանի հետ նոր գրքի և գրականության ազդեցության մասին:

-Կարեն, վերջերս լույս տեսավ և շուտով հանրության դատին կներկայացվի Ձեր նոր` «Ծիլի-Ծով» գիրքը: Ինչու՞ եք հենց այդ անվանումն ընտրել գրքի համար: Ինչպիսի՞ թեմաներով գործեր են ներառված գրքում:

-Ծիլի-Ծովը փոքրիկ ջրամբար է Տավուշի մարզում գտնվող սահմանամերձ Քոլագիր գյուղի մոտակայքում. ես այդտեղ եմ անցկացրել զինվորական ծառայությունս: Երբ առաջին անգամ լսեցի այս անունը՝ ուղղակի ապշած էի հայերենի գեղեցկությամբ, և տարիներ անց այն ընտրեցի գրքիս վերնագիր` իբրև կենդանի ջրի մետաֆոր, որ բոլոր արարածների ծննդարանն է ու նրանց փխրուն ինքնության մասին հիշողության պահապանը: Թեմաները բազմազան են՝ սիրային մասնավոր ապրումներից մինչև արտագաղթ և անգամ բնապահպանական խնդիրներ, բայց «Ծիլի-Ծովի» գլխավոր հայտը կատարման ձևի մեջ է. ես փորձել եմ հայոց հնագույն հմայական բանաձևերի ու ժողովրդական խաղիկների ձևաչափերը ներմուծել ժամանակակից գրականության ասելիքի տիրույթ: Այդ ընթացքում մի իսկական սիրավեպ եմ ունեցել հայոց լեզվի հետ: Գրքի հիմնական աշխարհայացքը կյանքի՝ իբրև անայլընտրանք գոյաձևի մեկնությունն է, նրա փխրուն-հրաշալի ու ժամանակավոր-ողբերգական բնույթի քննությունը: Ծիլի-Ծովը կոչել եմ «հմայության գիրք», որովհետև տարբեր խաղարկումներով փորձել եմ խոսքի հմայականության գաղտնիքները բացահայտող լեզվական կառույցներ, ռիթմեր ու շունչ գտնել: Հայերենն, իրոք, հմայության լեզու է:  

-Տեղյակ եմ, որ գրքում ներառված են նաև Ձեր` Տիգրան Մանսուրյանին նվիրված բանաստեղծությունները: Մաեստրոն հասցրե՞լ է կարդալ այդ ստեղծագործությունները:

-Մեր հանդիպման առաջին օրը մաեստրոն իր բնակարանում մի հատված նվագեց «Աշնան արև» ֆիլմի մեղեդուց: Ես այնքան էի ազդված մեր հանդիպումից, այդ մեղեդուց, այնպես շոշափելի էի զգում նրա ներկայությունը իբրև մայրամուտի հասուն, հյութեղ, ամբողջական և լուռ արևի ներկայություն, որ «Աշնանային շվշվիկներ» շարքը փորձեցի նույն շնչով տանել: Շարքի առաջին օրինակը վաղուց եմ գրել և անմիջապես ուղարկել մաեստրոյին, խմբագրված և գիրք անցած վերջնական տարբերակն էլ է կարդացել իմ կայքում: Սպասում եմ, որ Ամերիկայից վերադառնա և գիրքը նվիրեմ. գրքի մասին իր կարծիքը կարևորներից մեկն է ինձ համար, եթե ոչ ամենակարևորը:

-Այժմ նոր ստեղծագործություններ գրո՞ւմ եք: Պատրաստվո՞ւմ եք նոր ժողովածու հրատարակել:

-«Ծիլի-Ծովն» ոչ մի կերպ չէի կարողանում ավարտել, ինձ անընդհատ թվում էր, թե մի բան կիսատ է, ինչ-որ բան չի հերիքում և այդպես ծնվեց երազահաններ գրելու գաղափարը, որով և ամբողջացավ ու ավարտվեց գիրքը: Երազահանի ոճավորումով բանաստեղծություններն ինձ շատ դուր եկան, նախկինում երբեք այդպիսի փորձարարություն չէի արել, առաջիկայում նախատեսում եմ երազահանների մի ամբողջ գիրք անել:

-Մի քանի օր առաջ Ձեր և մի քանի այլ գրողների ստեղծագործություններ լատինատառ տրանսլիտով հայտնվեցին կայքերից մեկում: Ինչպիսի՞ դիրքորոշում ունեք նմանօրինակ գործողությունների նկատմամբ և ի՞նչ քայլեր եք ձեռնարկելու դրա դեմ:

-Հայատառ գրառվող հայերենն ինձ համար անքննարկելի և բացարձակ արժեք է, լեզուն ընդհանրապես մեր ինքնության վերջին հանգրվանն է, և սրտի ցավով ու հոգածությամբ է պետք վերաբերվել նրան, թե չէ գլոբալացող, ինքնություններն ու տեսակները համափոխարինելի դարձնող աշխարհը շատ արագ կխժռի մեզ: Ինչպես հետո պարզվեց, տխրահռչակ կայքում օգտատերերը տեքստերը տեղադրել էին հայատառ, իսկ կայքի համակարգն ինքն էր տեքստերը ավտոմատ փոխարկել լատինատառի՝ հայերեն չկարդացող հեռախոսների և սփյուռքի համար այն հասանելի դարձնելու հիմնավորոմով: Ինձ համար սա գլխատելով գլխացավը բուժելու պես անհիմն ու բարբարոս արարք է, սա վանդալիզմ է մեր լեզվի հանդեպ: Մենք՝ հայ գրողներս, առավել ևս բանաստեղծներս մեր լեզվի պահապան քուրմերն ենք, մեր հարաբերությունները լեռնային փոքր լճակի և նրանում անհասկալիորեն հայտնված և տեղայնացված ձկան հարաբերություներն է:

-Ինչպե՞ս մենք կարող ենք կանխել նմանատիպ երևույթները գրականության նկատմամբ:

-Նախ պետությունը պետք է հայատառ գրելու և ընթերցելու տեխնիկական հնարավորութունը պարտադիր պայման դարձնի Հայաստան ներմուծվող բոլոր տեսակի սարքերի համար, այդ դեպքում ընկերություններն իրենք իրենց միջոցներով շատ արագ կլուծեն այդ հարցը: Երկրորդ` դպրոցներից սկսած պետք է նպատակային աշխատանք տանել երեխաներին այդ հմտությունները փոխանցելու համար և երրորդ` հանրային զանգվածային սոցիալական արշավներ՝ տեղեկացնող և հորդորող: Մյուս կարևորագույն քայլը համացանցում և դրանից դուրս հեղինակային իրավունքների լիարժեք պահպանումն է:

-Հավերժական հարց` այսօր գիրք ընթերցո՞ւմ են: Եթե այո, ապա, Ձեր կարծիքով, ինչպիսի՞ գրքեր են հետարքրքրում հասարակությանը: Եթե ոչ, ինչո՞ւ և ինչպե՞ս վերականգնենք գրքի` երբեմնի ազդեցությունը:

-Գեղարվեստական գրականության շուկան սարսափելի փոքր է Հայաստանում և իր պոտենցիալ տարողության միայն կես տոկոսով է առկա: Որոշ հրատարակչություններ, արդեն իսկ կարևորելով գրական մարքեթինգի դերը, փորձում են ոչնչից ստեղծել այդ շուկան և որոշ հաջողություններ, իրոք, արձանագրում են, բայց սա չափազանց անբավարար է համընդհանուր ինչ-որ փոփոխությունների մասին խոսելու համար: Պետք է զանգվածային լրատվամիջոցներով կազմակերպված և շատ գրագետ քարոզվի ընթերցանությունն իբրև կրթության և ինքնակրթության միջոց, ընթերցանությունն իբրև նախընտրելի ժամանց և ինտելեկտն ընդհանրապես իբրև հանրային արժեք: Հեռուստատեսությամբ պետք է գրականություն հնչի և ոչ թե ընթերցանության/չընթերցանության անվերջանալի քննարկումներ, սրա ժամանակն անցավ:

-Ամեն տարի փետրվարի 19-ին նշվում է Գիրք նվիրելու օրը, մի քանի օր անց էլ Մայրենիի միջազգային օրն է: Այդ տոներն ինչ-որ նշանակություն ունե՞ն, ծառայո՞ւմ են գրքերի նկատմամբ սերը տարածելու իրենց նպատակին:

-Ցանկացած ինֆորմացիոն առիթ պետք է օգտագործել գրականության վրա մարդկանց ուշադրությունը սևեռելու համար: Մենք` «Գրանիշ» գրական ակումբի թիմով, ամեն տարի որևէ արշավ անում ենք՝ քննարկումների, շնորհանդեսների, գիրք նվիրելու ֆլեշմոբերի և նման այլ ձեռնարկների ձևով:

-Մեր երկրում կա՞ն լավ ժամանակակից գրողներ, բանաստեղծներ: Ձեր գործընկերների ստեղծագործությունները հաճա՞խ եք ընթերցում: Ինչպիսի՞ թեմաներով են նրանք այսօր հիմնականում ստեղծագործում:

-Այս հարցը վաղուց օրակարգից պետք է հանել: Եվս մեկ անգամ փաստեմ՝ այո մենք ունենք հրաշալի ժամանակակից գրականություն՝ հեղինակներ, որ ուշադրության արժանի գործեր են ստեղծում ասելիքի ձևի և բովանդակության այնպիսի բազմազանությամբ, որ հայ գրականությունը չի ունեցել երբեք: Ավելին` մենք  թոթափել ենք լավ գրականությունից բացի որևէ այլ բան լինելու հայ գրականության վրա դրված պատմական բեռը, բայց այդպես էլ չենք կարողանում թոթափել հայ գրականությունից հանրային ակնկալիքների արքետիպային իներցիան: Մեր գրականությունն այսօր այնքան արդիական և այնքան կենդանի է, որ զանգվածայնորեն ընթերցվելու դեպքում մարդկանց մտածողության մեջ իրական տեղաշարժեր կարող է առաջացնել: Միգուցե և հենց այդ է պատճառներից մեկը, որ գրական բովանդակությունը առանձնապես չի խրախուսվում իշխող ուժի կողմից, ավելին՝ ամեն հարմար առիթով ծաղրվում ու ստորացվում է՝ բոլորովին այլ երանգով ներկայացվելով հանրությանը:

-Ձեր կարծիքով, ի՞նչ խնդիրների է բախվում այսօր երիտասարդ գրողը, բանաստեղծը: Դուք խնդիրներ ունեցե՞լ եք:

-Մեր երկրում գրականությունն իբրև հանրային արժեք գրեթե պահանջված չէ, գրողն էլ չի վճարվում ըստ արժանվույն և, այդպիսով, լիարժեքորեն չի կայանում իբրև պրոֆեսիոնալ: Մեզնից շատերը ստիպված են կողմնակի զբաղմունքներով վաստակել և գրականությունը ինքնաբերաբար կյանքի գործից վերածել պարապ ժամանակի զբաղմունքի: 

-Ինչպե՞ս առաջացավ «Գրանիշը» ստեղծելու գաղափարը: Ովքե՞ր կարող են հայտնվել «Գրանիշ»-ում:

-«Գրանիշի» գաղափարն առաջացավ ժամանակակից հայ գրականությունը լավագույնս և համակողմանի ներակայացնող հարթակ ունենալու անհրաժեշտությունից: Մեր թիմի և հեինակների անձնական ներդրման, այսինքն իրենց տեքստերը անհատույց տրամադրման միջոցով մենք այսօր ներկայացնում ենք հայ ժամանակակից գրականության ամենամեծ և ամենաընթերցվող առցանց հավաքածուն՝ ավելի քանի 120 հեղինակներ: «Գրանիշ»-ում հայտնվելու միակ պահանջը լավ գրականությունն է, գնահատումն արվում է մեր գրական խորհրդատուների և խմբագիրների կողմից:

-Ձեր հարցազրույցներից մեկում նշել եք` «Հայաստանի իմ տեսլականը՝ ո՛չ ժողովրդին, այո՛ քաղաքացուն»: Երիտասարդ ստեղծագործողին այսօր ինչպիսի՞ Հայաստան է պետք:

-Ինձ իբրև նախապայման՝ Հայաստանի Հանրապետության սահմանադրությամբ ամրագրված Հայաստանն է պետք, մնացած հավելյալ արժեքը ինքս կստեղծեմ:

Բանաստեղծ Կարեն Անտաշյանը ծնվել է 1983 թվականին Վանաձորում: 1999-2005 թթ. սովորել է ՀՊՃՀ «Ձեռնարկությունների տնտեսագիտություն և կառավարում» բաժնում: 2009 թվականին մի խումբ երիտասարդ գրողների և գրաքննադատների հետ հիմնադրել է «Գրանիշ» գրական միավորումը, որի գլխավոր նպատակը հայոց լեզվի և հայ գրականության պահպանությունը, զարգացումն ու տարածումն է: Անդամակցում է երեխաների մշակութային դաստիարակությամբ զբաղվող «Մասրենի» կազմակերպությանը: 2004-ին լույս է տեսել Անտաշյանի «Վերջից հետո, սկզբից առաջ» բանաստեղծությունների առաջին ժողովածուն, իսկ 2009-ին` «Անտաշատ» գիրքը: Բանաստեղծի գործերը պարբերաբար հրատարակվել են տարբեր թերթերում, ամսագրերում և կայքերում:

Հարցազրույցը` Ռոզա Գրիգորյանի