ԵՐԵՎԱՆ, 9 ԱՊՐԻԼԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ։ Կորոնավիրուսի համավարակի հետեւանքով առաջացած արտակարգ իրավիճակում մարդկանց վարքի առանձնահատկությունների ու հոգեբանական դրսեւորումների մասին «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթը զրուցել է հոգեբան Կարինե Նալչաջյանի հետ։

–Տիկին Նալչաջյան, հանրության ներսում այս իրավիճակի հետեւանքով տեղի ունեցած հոգեբանական ինչպիսի՞ դրսեւորումների ենք ականատես լինում։

–Սա շատ յուրահատուկ վիճակ է՝ ոչ միայն մարդկանց առօրյայի, այլեւ բնույթի տեսակետից։ Մի տեսակ անբնական վիճակ է։ Մարդն իր բնույթով ակտիվ է. նպատակներ է դնում, ինչ-որ գործողություններ է կատարում, այսինքն, այս վիճակում երկար մնալը շատ ծանր կլինի մարդկանց համար, թեկուզ այն պատճառով, որ դեմ է մարդու բնույթին՝ ակտիվության, մոտիվացիայի օրենքներին։ Բայց տեսնում ենք, որ մարդիկ արժանապատվորեն դիմանում են, եւ դիմանալու կարեւոր պատճառը վտանգի զգացողությունն է։ Մարդիկ հասկանում են, որ իրենք այս անբնական վիճակի մեջ են, որովհետեւ կա սպառնալիք, եւ այդ սպառնալիքի, վտանգի զգացողության ազդեցության տակ մարդիկ վերակառուցել են իրենց վարքը, ապրելակերպը։ Բայց ես շատ հետաքրքիր դինամիկա եմ նկատում։ Սկզբում, երբ մարդկանց ասվեց, որ պետք է մնան տներում, կար մի տեսակետ, որ ուրեմն ինչ-որ բան լուրջ է, որ ոչ միայն մենք, այլեւ ամբողջ աշխարհում մարդիկ նստել են տներում եւ այլն, բայց բուն տանը նստելու այդ տրամադրությունների մեջ ես ինչ-որ դրական բան տեսա։ Մարդիկ անընդհատ աշխատանքի, զբաղվածության մեջ մի տեսակ կարոտում են ընտանիքի հետ ավելի երկար շփումներին, ավելի ջերմ ընտանեկան մթնոլորտում լինելուն։ Այսինքն, սկզբնական շրջանում մի տեսակ արձակուրդային տրամադրության զգացողություն էր։ Բայց կարճ ժամանակ հետո հասկանում են, որ այսպես երկար չի կարող տեւել, եւ երկար տանը մնալու հետեւանքով բազմաթիվ այլ սպառնալիքներ են առաջանում։

–Ի՞նչ եք կարծում, ինչպես կարելի է չեզոքացնել երկար տանը մնալու պատճառով առաջացող խնդիրները։

–Իհարկե, կարելի է բավականին կոնկրետ հոգեբանական խորհուրդներ տալ, բայց երեւույթներ կան, որ բնական ձեւով առաջանալու են։ Օրինակ, մարդը հասկանում է, որ ոչ միայն երկրի, այլեւ աշխարհի մասշտաբով ինչ-որ տնտեսական հարվածներ են լինելու, մարդը հասկանում է, որ իր ընտանեկան բյուջեն, իր խնայողություններն անսպառ չեն, հասկանում է, որ եթե չի գնում աշխատելու, եթե կանգնած է հիմնարկի աշխատանքը, ինքը չի վաստակելու։ Եվ հիվանդանալու վախի սպառնալիքին կից, որը մոտիվ է, որպեսզի մարդիկ հանգիստ նստեն տներում, տնտեսական կոլապսի վիճակում հայտնվելու սպառնալիքն այնքան կարող է մեծանալ, որ երկրորդ պլան մղի հիվանդանալու վտանգը։ Հոգեբանը կարող է ինչ-որ խորհուրդներ տալ, որ տանը մնալն այդքան ճնշող չդառնա, բայց նա չի կարող աչք փակել այն բնական ներհոգեկան զարգացումների վրա, որոնք աչքի առաջ արդեն զարգանում են։ Մարդկանց մոտ այն սկզբնական տրամադրությունները, որ ինչ լավ է՝ տանն եմ, աստիճանաբար իրենց տեղը զիջում են անհանգստությանը։

–Արտասահմանյան որոշ պետությունների հետ կապված տեղեկություններ հրապարակվեցին, որ ընտանեկան բռնությունների ու ամուսնալուծության ցուցանիշներն ավելացել են, մենք Հայաստանում ունե՞նք նման միտումներ։

–Հետազոտություն մենք չունենք, չի կատարվում, բայց ինքս բազմաթիվ առիթներ ունեցել եմ այս օրերին այդ մասին ասելու։ Կան սոցիալ-հոգեբանական օրինաչափություններ, որոնք չեն կարող չգործել։ Այդ օրինաչափություններից մեկն այն է, որ փոքր տարածքներում, որտեղ մարդկանց խտությունը մեծ է, նրանց ագրեսիվ վարքի հնարավորություններն ակնհայտորեն մեծանում են։ Հիմա տեսեք՝ մարդիկ երկար ժամանակ տանն են, տարբեր սերունդներ տարբեր հարաբերություններ են ունենում իրար հետ, եթե ոչ ներդաշնակ մի բան կար, ապա այս իրավիճակում կարող է սրվել, եւ բազմաթիվ մանր պատճառների բերումով կարող են առաջանալ ներընտանեկան կոնֆլիկտներ։

–Ինչ-որ խորհուրդներ կա՞ն, որ կարող եք տալ քաղաքացիներին։

–Ամենաքիչ ազդեցիկ խորհուրդները սթափության կոչերն են։ Դրանք աշխատող չեն։ Մեր զբաղվածության բերումով միշտ մտածել ենք՝ եթե տանը լինեմ, այսինչ գործը կանեմ, այսինչ ճաշը կեփեմ, որը չեմ հասցնում սովորաբար՝ ժամանակի սղության պատճառով, երեխայի հետ կզբաղվեմ, այսինչ բանը կսովորեցնեմ։ Նայենք մեր գրապահարաններին՝ որքա՜ն գրքեր կան, որ չենք հասցնում կարդալ։ Այսինքն՝ իմ խորհրդի մեխը սա է՝ կոնստրուկտիվ ինչ-որ բաներ անել։ Զբաղվենք թեկուզ տան ներսում այնպիսի գործերով, որոնք իրենց մեջ ինչ-որ արարում են պարունակում, ինչ-որ կառուցողական նպատակ։ Ասենք՝ երեխայի հետ պարապմունք, երեխային ինչ-որ բան սովորեցնել։ Ընտանիքի ֆունկցիաներից մեկն էլ ժամանցայինն է. ընտանիքի անդամներով նստել, ինչ-որ ֆիլմ կամ համերգներ նայել… բայց այս ամենը մարտավարական նշանակություն ունեն։

–Ավելի գլոբալ խնդիրները, կարծես, քաղաքացիներից կախված չեն։

–Այո, իհարկե, որովհետեւ սա այնպիսի իրավիճակ է, որի վրա մարդը լծակներ չունի ազդելու։ Մեր այս օրերը կարող ենք դարձնել տանելի, նույնիսկ հետաքրքիր՝ ինչ-որ մարտավարական հնարքներով, բայց բոլոր դեպքերում, եթե սա երկար շարունակվի, ապա այս օրինաչափությունները կդադարեն գործել եւ կսկսեն աշխատել այլ կարգի օրինաչափություններ։

Դավիթ Պետրոսյան

«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթ