ԵՐԵՎԱՆ, 19 ՆՈՅԵՄԲԵՐԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Գրականագետ, գրող, թարգմանիչ Ֆելիքս Բախչինյանն իր գործունեության ընթացքում գիտական աշխատություններով բացահայտել է հայ-լիտվական մշակութային կապերը, նպաստել դրանց զարգացմանն ու ամրապնդմանը, անդրադարձել հայ և օտար հեղինակների՝ հանրահռչակելով նրանց, իսկ գեղարվեստական ստեղծագործություններով ընթերցողներին է ներկայացրել սիրիական աշխարհը, սիրիահայերին, հայ-սիրիական հարաբերությունները:

Այս տարի Ֆելիքս Բախչինյանը տոնեց ծննդյան 70-ամյակը:

«Արմենպրես»-ի թղթակիցը Բախչինյանի հետ զրույցում անդրադարձել է հեղինակի ստեղծագործական կյանքի հետաքրքիր դրվագներին, հայ-լիտվական գրականության նմանություններին և մի շարք այլ հարցերի:

-Պարոն Բախչինյան, Վանաձորի մանկավարժական ինստիտուտի բանասիրական ֆակուլտետն ավարտելուց հետո Վիլնյուսի պետական համալսարանում զբաղվել եք հայ-լիտվական գրական և մշակութային կապերի ուսումնասիրմամբ: Ինչո՞վ է ձեզ գրավել լիտվական գրականությունը, ի՞նչ առանձնահատկություններ ունի այն:

 -Յոթերորդ դասարանում ուսումնասիրում էի լիտվացի ականավոր բանաստեղծ Էդուրադաս Մեժելայտիսի ստեղծագործությունները, որոնք հայերեն էին թարգմանել ժամանակի ամենամեծ բանաստեղծները՝ Պարույր Սևակը, Սիլվա Կապուտիկյանը և Գևորգ Էմինը: Սիրահարված էի Մեժելայտիսի պոեզիային: Իմ կյանքում տեղի ունեցավ մի ճակատագրական դեպք. մինչ Լիտվա մեկնելը հրատարակեցի երկու փոքրիկ գրքույկ` առաջինը նվիրված էր հայ-լիտվական գրական-մշակութային կապերին, մյուսը՝ Մեժելայտիսի հոդվածներին՝ նվիրված Նարեկացուն, Թումանյանին, Իսահակյանին և Սևակին: Ինձ աշխատանքից հեռացրին` գրքույկները հակախորհրդային համարելով, այնինչ Մեժելայտիսը, լինելով մեծ բանաստեղծ, նաև խորհրդային բոլոր տիտղոսներն ուներ: Այս ամենից հետո որոշեցի ուսումս շարունակել Լիտվայում: Երկու տարում գրեցի «Հայաստանը Մեժելայտիսի ստեղծագործություններում» մենագրությունը, որը թարգմանվեց և՛ ռուսերեն, և՛ լիտվերեն:

-Իսկ Լիտվայում գտնվելու տարիներին հայ-լիտվական կապերի վերաբերյալ ի՞նչ հետաքրքիր բացահայտումներ եք արել:

-Հայտնաբերեցի, որ Լիտվայում մինչ օրս կա Արմենիշկյայ գյուղաքաղաքը: Արմենիշկյայ նշանակում է հայկական: Այդտեղով հոսում է Արմենա (Հայաստան) գետը և Արմենյուկաս (փոքրիկ հայ) գետակը: Երբ մեկնեցի այդ քաղաք և հանդիպեցի քաղաքապետին, հարցրի, թե ինչո՞ւ է քաղաքն այդ անունը կրում, և պարզվեց, որ ոչ միայն նա, այլև շատերը չէին մտածել այդ հարցի շուրջ: Նման են նաև հայերենն ու լիտվերենը: Հայերեն շուն, իսկ լիտվերեն շուա, հայերեն մահ, իսկ լիտվերեն միրտիս, հայերեն լեզու, իսկ լիտվերեն լեժուվիս և այլն: Հետաքրքիր պատմական կապեր կան: Երբ հայերը փախել են Անիից, բնակություն են հաստատել նաև Լիտվայում: Լիտվացի է մեծ կինոռեժիսոր Արմենասը: Արմենաս նշանակում է հայ: Այսպես ասած, բանաստեղծական նմանություններ հայտնաբերեցի նաև գիտական, հայ-լիտվական գրական կապերի մեջ: Մեր գրական կապերը սկիզբ են առնում դեռևս 17-րդ դարում: Լիտվական գեղարվեստական գրականության հիմնադիր Քրիստիոնաս Դոնելայտիսը օգտագործել է Մխիթար Գոշի առակները, որոնցից ազդված գրել է իր առակները: Նրանց գեղանկարչության հիմնադիրներից մեկը հայ է: Խոսքը Յան Ռուստեմի մասին է, որի իսկական անունն է Հովհաննես, իսկ ազգանունը` Առուստամյան: Նա եղել է Վիլնյուսի պետական համալսարանի պրոֆեսոր: Եղել է ուկրաինացի մեծ գրող, նկարիչ Տարաս Շևչենկոյի ուսուցիչը: Շևչենկոն Ուկրաինայում ճորտ է եղել, Առուստամյանը նրան գնել է և նկարչություն սովորեցրել: Լիտվացի բոլոր մեծ գրողները թե՛ դասական, թե՛ ժամանակակից կապ են ունեցել Հայաստանի հետ: Այցելել են Հայաստան, թարգմանել մեր գրողների գործերը, գրել հայ գրականության մասին: Օրինակ`Սիգիտաս Գյադան լիտվերեն է թարգմանել և իր միջոցներով հրատարակել է Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» պոեմը: Լիտվացի գրողներից շատերին մենք ըստ արժանվույն չենք գնահատել: Մեժելայտիսին գնահատել ենք. նա Չարենցի անվան մրցանակի էր արժանացել ու ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ էր: Նրա շնորհիվ էր, որ լույս աշխարհ եկավ Սևակի «Եղիցի լույսը»: Գիրքը «բանտարկված» էր, և մեր Կենտկոմի գաղափարական գծով քարտուղար Կառլեն Դալլաքյանը մեկ օրով մեկնում է Մեժելայտիսի մոտ և հարցնում, եթե թույլ տան գրքի վաճառքը, տեր կկանգնի՞: Մեժելայտիսն ու Սևակը լավ բարեկամներ էին և գրական լաբարատորիաներում ուսումնասիրել էին մարդուն: Մեժելայտիսը գրել է «Մարդը», Սևակը՝ «Մարդը ափի մեջ»: Մեժելայտիսը ասում էր, որ ինքն ու Սևակն ազդվել են համաշխարհային գրականությունից ու շեշտում էր, որ ամեն դեպքում իր և Սևակի ստեղծած մարդն իրենցն է: 1965-ին Սևակը «Մարդը» գիրքը թարգմանեց հայերեն: Դիմելով Մեժելայտիստին` գրքի առաջին օրինակի վրա Սևակը գրել է. «Քեզնից քոնը քեզ մատուցանեմ»: Այդ օրինակն այժմ Լիտվայի գրականության և արվեստի թանգարանում է:

-Երկկողմանի կապերը պահպանելու, զարգացնելու նպատակով դուք և այլ գործիչներն ի՞նչ քայլեր եք իրականացնում այսօր:

-Երկու երկրների միջև բարեկամությունը շատ խորն է: Լիտվական հանրագիտարանում հայ գրականությանը, հայ ճարտարապետությանը, հայ արվեստին նվիրված մեծ ու լուրջ հոդվածներ կան, որոնք գրել է Յուրգիս Բալտրուշայտիսը: Նա թարգմանել է Վահան Թեքեյանի ու Ալեքսանդր Ծատուրյանի գործերից: Նրա որդին`պատմաբան Յուրգիս Բալտրուշայտիս կրտսերը, նույնպես հոդվածներ է գրել հայ ճարտարապետության մասին. մի քանի տարի առաջ հրատարակվել է նրա գիրքը, որը Նախիջևանի հայկական խաչքարերի մասին է: Զարմանալի չէ, որ 2005 թվականին Լիտվան ճանաչեց Հայոց ցեղասպանությունը:

-Գրել եք բազմաթիվ մենագրություններ, գեղարվեստական գրքեր, ձեր թարգմանությունները բարձր գնահատանքի են արժանացել ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ արտերկրում: Ձեր ծավալած հասարակական, գրական գործունեությամբ հանրահռչակել եք մեր հերոսներին, գրողներին, բարձրաձայնել եք Հայոց ցեղասպանության հարցը: Ո՞ր գրքերի հրատարակումն եք հատկապես շատ կարևորում:

-Աշխատել եմ ոչ կանոնակարգված ու գրել եմ այնպիսի գրքեր, որոնք պատիվ կբերեն ցանկացած գրողի, գրականագետի, բայց նաև անդրադարձել եմ անունների, որոնց այսօր չէի անդրադառնա: Հայաստանում չկա մի գրականագետ, որ այդքան գրախոսականներ գրած լինի հայ ժամանակակից գրողների մասին: Կարծում եմ` պետք է արժևորել ժամանակակիցներին, օգնել նրանց, որ մենակ չզգան իրենց, լքված չզգան, գնահատված լինեն: Յուրաքանչյուր գրողի սեղծագործություններում կարելի է դրականը գտնել, ինչը նրանց ոգևորում է և թույլ է տալիս շարունակել աշխատել: Իմ ամենալուրջ աշխատանքն եմ համարում Մեժելայտիսին նվիրված «Լիտվական պոեզիայի ասպետը» մեծածավալ հատորը, որը գրել եմ տասը տարվա ընթացքում: Նրա մասին նույնիսկ Լիտվայում կամ Խորհրդային Միության երկրներում նման աշխատություն չի գրվել: Անցյալ տարի Մեժելայտիսի 100-ամյակն էր, և ինձ հաջողվեց երկրորդ անգամ հրատարակել նրա «Իմ կրկնակի Արարատը» գիրքը, որտեղ հեղինակի հոդվածներն են մեր մեծ գրողների՝ Նարեկացու, Քուչակի, Թումանյանի, Չարենցի, Սևակի, Կապուտիկյանի, Վահագն Դավթյանի մասին: Գրքում տեղ են գտել նաև Հայաստանի մասին նրա 43 բանաստեղծություններն ու նամակները: Մեժելայտիսն առաջին բանաստեղծն էր, որը 1975 թվականին գրեց Հայոց ցեղասպանության մասին: Երկրաշարժի ժամանակ է նաև մեզ շատ օգնել: Հաջորդ կարևոր մենագրությունը երջանկահիշատակ Գարեգին Առաջին կաթողիկոսին է նվիրված: Նրան ճանաչել եմ. հրաշալի անձնավորություն էր: Կարծում եմ՝ արժանին եմ մատուցել մեծ հային, մեծ մարդուն, մեծ հոգևորականին: Կարևորում եմ նաև կարելների և ֆինների ազգային «Կալեվալա» էպոսի հայերեն թարգմանությունը:

 -Պարոն Բախչինյան, ձեր 70-ամյակի կապակցությամբ Լատվիայի Հանրապետության մշակույթի նախարարը ձեզ շնորհակալություն էր հայտնել, քանի որ դուք հայերեն եք թարգմանել «Լաչպլեսիս» պոեմը: Ի՞նչ արժեք ունի այդ գործը: Այն կարո՞ղ է գրավել հայ ընթերցողների լայն շրջանակի ուշադրությունը:

-«Լաչպլեսիս»-ը ժողովրդական էպոս է: Պարզվում է՝ այդ էպոսը միայն 13 լեզվով է թարգմանվել այդ թվում և հայերեն: Լատվիական այլ գործ չեմ թարգմանել, բայց լատվիական գրականության մասին հոդվածներ գրել եմ:

-Չեք շրջանցել Սիրիան: Սիրիա այցելելուց հետո գրել եք հետաքրքիր ստեղծագործություններ, որոնք թույլ են տալիս ձեր աչքերով տեսնել այդ երկիրը…

-2009 թվականի ապրիլին Հայաստանի ատրգործնախարար Վարդան Օսկանյանն ու նրա տիկինը ինձ հրավիրեցին Սիրիա: Ես լավ չգիտեի Սիրիայի, սիրիահայերի պատմությունը: Հենց այդ տարի որոշեցի գնալ նաև Դեր Զոր՝ ոգեկոչելու Հայոց ցեղասպանության զոհերի հիշատակը: Հիշարժան էր այն, որ մեր մեկնելու հաջորդ օրը Սիրիայի նախագահ Բաշար Ասադն իր տիկնոջ հետ այցելեց Հալեպ` հանդիպելու մանկատան հայ սաներին: Նա դա արեց ապրիլի 24-ին ընդառաջ: Ես հիացած եմ արաբ ժողովրդով, քանի որ նրանք Հայոց ցեղասպանությունից հետո իրենց երկրում ընդունել են 600 հազար հայի, և սփյուռքը սկսվում է հենց Սիրիայից: Հայերն էլ դարձել են այդ երկրի իսկական քաղաքացի, աշխատել են, ստեղծագործել են: Սիրիայում ծանոթացա Եսայանների ընտանիքի հետ. ընտանիքի հայրն ամեն օր դիմավորում էր Երևանից եկող ինքնաթիռը: Նա չէր ճանաչում ուղևորներին, բայց մտածում էր, որ անպայման կգտնվի մեկը, ով օգնության կարիք կունենա: Նա մինչև իր մահը իր տուն էր բերում Հայաստանից եկած մարդկանց, որոնք նյութական կամ այլ խնդիրներ ունեին: Նրա որդիների ուղեկցությամբ շրջեցի Հալեպում, ուսումնասիրեցի ամեն ինչ ու գրեցի առաջին գիրքը սիրիահայերի մասին` «Հայոց արմատի ուժը», հետո` «Հորդ հայության առուները»: Այն միայնակ հայի մասին էր, որը մեծ բարեգործ էր ու նվիրված էր եկեղեցուն, Հալեպի մշակութային կյանքին, երրորդ գիրքը երկհատորանոց աշխատություն է՝ «Հալեպ`փրկության ափ»: Չորրորդ գիրքը Գարեգին Առաջինի մասին էր: Այդ գիրքն այստեղ նույնպես հիշատակում եմ, որովհետև Գարեգին Առաջինը Քեսապից էր:

 -Եթե չեմ սխալվում, առիթ եք ունեցել հյուրընկալվելու Հալեպի «Բարոն» հանրահայտ հյուրանոցում, ինչից հետո գրել եք «Մի գիշեր Աթաթուրքի սենյակում» գիրքը: Կնրեկայացնե՞ք այդ երեկոյի տպավորությունները:

- «Բարոն» հյուրանոցը կառուցել են արաբկիրցի Մազլումյանները ավելի քան հարյուր տարի առաջ: Այնտեղ հյուրընկալվել են նշանավոր մարդիկ, օրինակ` Վիլյամ Սարոյանը, Ագաթա Քրիստին, Յուրի Գագարինը, Վալենտինա Տերեշկովան, այլք: Պարզվեց, որ ես պետք է գիշերեմ Աթաթուրքի անունը կրող սենյակում: Սարսափեցի. ուզում էի դուրս գալ ու այլ սենյակում մնալ, բայց համարձակվեցի փակել դուռը: Վախենում էի, որ գուցե պատշգամբից Աթաթուրքը ներս մտնի: Ամբողջ գիշեր աչք չփակեցի, ինձ թվում էր՝ ես նստած եմ, իսկ նա իմ թիկունքում կանգնած է: Այդ ժամանակ գրեցի «Մի գիշեր Աթաթուրքի սենյակում» գիրքը, որը հետո դարձավ ֆիլմ՝ «Մի գիշեր «Բարոն» հյուրանոցում» վերնագրով: Գլխավոր դերում Հովիկ Հովեյանն է: Իսկ վերջին գիրքը «Դեժավյուն» է:

-Ներկայումս ի՞նչ գործերի վրա եք աշխատում, ի՞նչ հեռանկարային ծրագրեր ունեք:

-Անկախ նրանից, թե քանի տարեկան ես, մեծ երջանկություն է, երբ ապրում ես քո տանը: Կան մարդիկ, որոնք երեխաներին տանում են մանկատուն, երեխաներն էլ ծնողներին են տանում ծերանոց: Ընկերներիցս մեկն այժմ ծերանոցում է: Մի՞թե ավելի լավ չէ, երբ երեխան գալիս է տուն ու տեսնում է ծնողներին, իսկ ծնողները` երեխաներին: Ընկերոջս՝ ծերանոցում գտնվելու փաստն ինձ վրա շատ ազդեց: Ինչ պայմաններ էլ լինեն ծերանոցում, միևնույն է, այնտեղ շատ տխուր է: Այդ մասին շատ կարճ ժամանակում գրեցի մի գործ, որում ընկերոջս անունը չեմ հիշատակում: Գիրքը կոչվում է «Կողոպտված ծերություն»: Այլևս գրականագիտական որև բան չեմ գրելու: Ինձ գտնում եմ գեղարվեստական գրականության մեջ: Գրելու եմ կարճ պատմվածքներ, և ինձ թվում է, որ այս գործը բավականին հետաքրքիր կլինի ընթերցողների համար:

Զրուցեց Անժելա Համբարձումյանը