1000х90.jpg (78 KB)

Երևանում՝ 11:07,   29 Մարտ 2024

«Ականատեսը». Կեսարիայից գաղթի ճանապարհի եւ 1,5 դարյա «Նարեկի» մոգական ուժի պատմությունը

«Ականատեսը». Կեսարիայից գաղթի ճանապարհի եւ 1,5 դարյա «Նարեկի» 
մոգական ուժի պատմությունը

«Արմենպրես»-ի Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին ընդառաջ  իրականացվող «Ականատեսը» հատուկ նախագծի երեւանյան շարքը եզրափակվում է ցեղասպանությունը վերապրած 101-ամյա Մարիամ Մեյմարյանի պատմությամբ: 

ԵՐԵՎԱՆ, 2 ՀՈՒԼԻՍԻ, ԱՐՄԵՆՊՐԵՍ: Տեղաշարժվելու համար հատուկ սարքի հետ մեկտեղ բազկաթոռի կողքին մշտապես դրված են Գրիգոր Նարեկացու «Մատյան ողբերգության» պոեմն ու 90-տարվա վաղեմություն ունեցող Ավետարանը: Դրանց յուրաքանչյուր տողն առանձնակի խորհուրդ ունի 1912 թվականին Կեսարիայում ծնված Մարիամ Մեյմարյանի համար: «Չեմ լսում, բայց մինչ այսօր կարդում եմ Ավետարան եւ Գրիգոր Նարեկացի: Ավետարանը միայն աղոթքի համար չէ, այն իմաստություն է եւ գիտություն»,- վստահեցնում է պատմության հերոսուհին, ում համար ամենօրյա աղոթքը առօրյայի անբաժանելի մասն է: Չնայած ծերությամբ պայմանավորված հիվանդություններին եւ առողջության անկումներին` Մարիամը կարծում է, որ լավ կյանք է ապրել, քանի որ առաջնորդվել է Աստծո պատվիրաններով: Նա սրբորեն է պահպանում 1858 թվականին գրաբարով հրատարակված «Մատյան ողբերգության» պոեմը, որում Մարիամի հայրը մատիտով յուրաքանչյուր տողի նշանակության մասին ձեռագիր նշումներ է արել: 

Մարիամ Մեյմարյանի հուշերում Մեծ եղեռն ամբողջանում է նաեւ մոր պատմածով: Վերհուշն աղոտ է, սակայն 101-ամյա ականատեսի համար մեկ բան հաստատ` «Արդար եղիր, իրավունք պաշտպանի եւ երկար կապրես»:


Պատմական տեղեկանք

Կեսարիան, (նախկին անվանմամբ Մաժաք)  քաղաք Կապադովկիայում (այժմ` Թուրքիայի Կայսերի վիլայեթի վարչական կենտրոնը): Կապադովկիայի հնագույն բնակավայրերից է: Համաձայն Մովսես Խորենացու՝ կառուցել է Հայոց թագավոր Արամի կուսակալ Մշակը` իր անունով, հետագայում անունն աղավաղվել է` դարձել Մաժաք: 1915թ. Կեսարիան ուներ 60-70 հազար բնակչություն, որից 20 հազարը` հայ: Հայերն զբաղվել են արհեստներով (մասնավորապես հռչակված էին ապխտագործները) և առևտրով, հիմնել գործարաններ: Լուսավորչական հայերն ունեին երեք եկեղեցի (Ս.Աստվածածին, Ս.Լուսավորիչ, Ս.Սարգիս), ավետարանական հայերը` երկու, կաթոլիկ հայերը` մեկ: Գործել են հայկական դպրոցներ` Հայկյան, Հակոբյան, Կյումուշյան, Արամյան, Ժառանգավորաց վարժարան և որբանոց, մանկապարտեզներ, ինչպես նաև՝ մասնավոր վարժարաններ: 1915թ. Մեծ եղեռնի ժամանակ թուրքական իշխանությունները Կեսարիայի հայերին բռնությամբ տեղահանել են և մեծ մասին կոտորել: Փրկվածների մի մասը տարագրվել է օտար երկրներ: 1938թ. Կեսարիայում ապրում էր եղեռնից վերապրած շուրջ 2000 հայ: 1989թ. կար փոքրաթիվ հայ համայնք, գործում էր Ս.Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին: 1969թ. ՀՀ Արմավիրի շրջանում հիմնվել է Նոր Կեսարիա ավանը: 


Մարիամը պատմում է, որ իր մորաքույրն ու մայրը 1915 թվականին իրենց երեխաների հետ Կեսարիայից գաղթել են Կիլիկիայի Ադանա քաղաք աշխատելու գործարանում, սակայն, վերադառնալով Կեսարիա, իրենց տունը թալանված են գտել: «Նրանք գործարանում խալի են գործել, բուրդ են մանել, իսկ 1918 թվականներին նորից կոտորածներ են սկսվել եւ մայրս գաղթել է Հունաստան, իսկ մորաքույրս Բեյրութ»,- նշում է պատմության հերոսուհին` ավելացնելով, որ հայրը` Տիգրանը, ըմբիշ է եղել, ում մոտ 30 հոգուց բաղկացած ընտանիքին սպանել են:

Մարիամի դուստրը` Նվարդը, հուզմունքը թաքցնել չկարողանալով, մեջբերում է, որ դեպի Հունաստան գաղթի ճանապարհին իր տատը` Իսկուհին, բացի Մարիամից եւ քրոջից, եռյակ դուստրերի մասին է հոգ տանում: «Տատիկս եռյակ երեխաներ է ունեցել: Նա գաղթի ճանապարհին հաճախ է ուշաթափվել, ճանապարհին արաբներ են եղել եւ համոզել են, որ աղջիկներին իրենց տա, սակայն նա չի համաձայնել: Մեկ անգամ էլ ուշաթափվելուց հետո զարթնել եւ տեսել է, որ երեք աղջիկները չկան: Նրան ասել են, թե երեխաները մահացել են, սակայն տատս մինչեւ կյանքի վերջ էլ չէր հավատում, որ նրանք մահացել են կարծել է, որ հենց այդ արաբներն են տարել երեխաներին»,- պատմում է Մարիամի դուստրը: 

Պատմական տեղեկանք

«Հայոց ցեղասպանության թեման արդի թուրքական գրականության մեջ» գրքում  հեղինակ Ռուբեն Մելքոնյանը  «Երեխաները` Հայոց ցեղասպանության եւ բռնի կրոնափոխության զոհեր» գլխում գրում է, որ Հայոց ցեղասպանության տարիներին մեծ թվով հայ երեխաներ են առեւանգվել թուրքերի եւ քրդերի կողմից, այնուհետեւ բռնի իսլամացվել: Օրինակ` գերմանացի արեւելագետ Յոհաննես Լեփսիուսը աքսորյալ հայ կանանց, երեխաներին համարում էր «իսլամի իսկակական ավար»: Որբ մնացած հայ երեխաների մի մասը օսմանյան իշխանությունների հրամանով եւ նախաձեռնությամբ բաժանվել է մուսուլման ընտանիքներին, ինչպես նաեւ հավաքվել են թուրքական որբանոցներում եւ իսլամացվել: Այս մասին վկայող փաստեր են պահպանված օսմանյան արխիվներում, տեղ են գտել հայ պատմագրության եւ գրականության մեջ: Համադրելով տարբեր աղբյուրների ներկայացրած տվյաները` հեղինակը գրում է, որ Հայոց ցեղասպանության տարիներին հայերի բռնի իսլամացումն ու ձուլումը կատարվեն են երկու մակարդակով` պետության եւ հասարակության լայն խավերի կողմից:  


Բնակություն հաստատելով Հունաստանում` Մարիամի ընտանիքը տարիներ անց` 1947 թվականին վերադառնում է Հայաստան: Մինչ այդ, 1940 թվականին Մարիամն ամուսնանում է, ունենում երեք երեխա` երկու աղջիկ եւ մեկ տղա: Մարիամը պատմում է, թե ինչպես է մորից ժառանգել գորգագործության հմտությունները: «Դեռեւս Հունաստանում եմ մորիցս սովորել գորգ գործել: Մայրս մանկաբարձ էր, լավ բժշկություն գիտեր, սակայն փոքրուց գորգագործությամբ էր զբաղվել, մանում էր, գործում, վարպետ էր ամեն ինչի»,-հպարտությամբ պատմում է Մարիամը` ընդգծելով, որ տարիներ շարունակ արդեն Երեւանում ինքը նույնպես գորգագործությամբ է զբաղվել եւ երեք թոռներից ու երեք ծոռներից յուրաքանչյուրի համար անհատական գորգ է գործել եւ նվիրել: «Իմ գործած գորգերն աշխարհի շատ երկրներով են տարածվել, չկա մեկը, որ այն տեսնի եւ չճանաչի»,- հավաստիացնում է Մարիամը, ում ձեռագործ գորգերը տարբերվում են ոչ միայն բնական թելերի հարուստ երանգներով, այլեւ հատուկ զարդանախշերով:  

Պատմական տեղեկանք

Հունաստանի հայ համայնքի թվաքանակը 1923թ. հասել է գագաթնակետին (120 հազ. մարդ)՝ կապված  դեռեւս 19-րդ դարի 90-ական թթ. հայկական կոտորածների, 20-րդ դարասկզբի Հայոց ցեղասպանության եւ հույն-թուրքական պատերազմի (1919 1922թթ.) հետեւանքով հազարավոր հայերի՝ դեպի այդերկիր զանգվածային գաղթի հետ։ Հետագայում,  սակայն, նկատվել է հայ բնակչության արտահոսք Հունաստանից ինչպես Խորհրդային Հայաստան, այնպես էլ եվրոպական ավելի զարգացած երկրներ ու ԱՄՆ։ Դեպի Խորհրդային Հայաստան գաղթը պայմանավորված էր հայրենադարձության քաղաքականությամբ, որին իր ակտիվ եւ ոգեւորված մասնակցությունը բերեց Հունաստանի հայ համայնքը։ 1924-27թթ., 1932-33թթ. եւ 1946-47թթ. Մեծ հայրենադարձության տարիներին Խորհրդային Հայաստանի ճամփան բռնեցին մոտ 60 հազ. հունաստանաբնակ հայեր:


Շարունակելով ընտանիքի պատմությունը` Մարիամը նշում է, որ հիշում է, թե ինչպես էին ծնողները իրենց հասակակիցների հետ երեկոյան հավաքվում եւ մինչ առավոտ երկար զրուցում Հայոց ցեղասպանության, իրենց հետ կատարվածի մասին: «Յուրաքանչյուր պատմության մասին մի ամբողջ գիրք կարելի է կազմել: Բայց որոշ բաներ էլ կան, որ չի կարելի պատմել»,- պարզաբանում է ցեղասպանության ականատեսը: Հետաքրքրկան է նաեւ հերոսուհու հորաքրոջ պատմությունը, ով հմուտ խոհարար էր եւ ապրել է Ստամբուլում թուրք ընտանիքի տանը: «Մորս հորաքույրը խոհարար է աշխատել թուրք հայտնի կառավարական պաշտոնյայի տանը, սակայն երբ նա 1968 թվականին եկավ Երեւան, արդեն 80-ն անց կին էր, ասաց, որ չնայած թուրքերը իրեն լավ են վերաբերել, սակայն միշտ էլ պատրաստ են ինչ-որ բան պատահելու դեպքում մորթել հայերին»,- ասում է Նվարդը: 1972 թվականին Մարիամը մեկնում է Ստամբուլ, գտնված հորաքրոջը այցելելու: Թուրքիայում չի բարձրաձայնում իր հայ լինելու մասին, այլ ներկայանում է որպես Եգիպտոսից ժամանած հյուր: Մարիամը վարժ տիրապետում է թուրքերենին եւ հունարենին:

Հեղինակ Տաթեւիկ Գրիգորյան

Լուսանկարները` Արթուր Հարությունյանի


Բաժանորդագրվեք մեր ալիքին Telegram-ում


Այս թեմայով





youtube

AIM banner Website Ad Banner.jpg (235 KB)

Բոլոր նորությունները    


Digital-Card---250x295.jpg (26 KB)

12.png (9 KB)

Գործակալության մասին

Հասցե՝ Հայաստան, 0002, Երեւան, Սարյան փող 22, Արմենպրես
Հեռ.՝ +374 11 539818
Էլ-փոստ՝ [email protected]